Wagner, Nietzsche en het multiculturele ideaal
Duitse intellectuelen, filosofen, kunstenaars, schrijvers en politici hebben sinds het verlichte, politieke kosmopolitisme van Kant en het meer romantische, artistieke kosmopolitisme van Herder en Goethe altijd een voortrekkersrol gehad in het debat over Europa’s eenwording en de rol van de natiestaat daarin. Tegenwoordig denken we vooral aan Heinrich Heine, Stefan Zweig en Thomas Mann als erflaters van Goethe en echte ‘Duitse Europeanen’, en aan Jürgen Habermas en Angela Merkel als Duits-Europese voortzetters van het kantiaanse kosmopolitisme. Veel minder bekend is dat ook de politieke en cultuurfilosofie van Friedrich Nietzsche (1844-1900) één grote poging was om à la Goethe en Heine af te rekenen met nationale geborneerdheid en te ‘ver-Europeaniseren’.