de Nederlandse Boekengids – The Dutch Review of Books

Nooit meer Indië: de zes denkfouten van Kester Freriks

Begin oktober verscheen Kester Freriks’ ‘pamflet’ voor ‘eerherstel’ van tempo doeloe – zeg maar de goede oude tijd in Nederlands-Indië. Daags ervoor verschafte NRC Handelsblad zijn eigen medewerker de ruimte om zijn punt alvast te maken. ‘Tempo doeloe – ook een mooie tijd’ kopte het stuk. Meteen verschenen er verontwaardigde en vlammende reacties die beweerden dat Freriks het systematische geweld van het kolonialisme ontkende of verzachtte. Ook Remco Raben was geneigd zich bij dit koor aan te sluiten, maar hield zich in: zijn naam is Pavlov, zegt hij, maar de hond bleef aangelijnd. Dit was te gemakkelijk. Misschien had Kester Freriks ons iets te vertellen. Konden we niet, in plaats van hem a priori af te fikken, proberen te begrijpen waarom Freriks dit pamflet geschreven heeft? Welk punt maakt hij precies? Laten we dat eerst proberen vast te stellen. Vervolgens kunnen we zien of hij overtuigt.

Lees verder →

De redacteur is niet dood

Iets meer dan een jaar geleden trad Ian Buruma aan als hoofdredacteur van The New York Review of Books. Iets meer dan een maand geleden nam Buruma afscheid van diezelfde Review, gestruikeld over zijn beslissing in een dossier gewijd aan #MeToo en ‘The Fall of Men’ een persoonlijk relaas op te nemen van de gevallen Canadese radioster Jian Ghomeshi.

Hoewel het vertrek van Buruma niet in directe zin een #MeToo-kwestie is, laat de zaak heel goed zien dat #MeToo over meer gaat dan het aankaarten van grensoverschrijdend seksueel gedrag en de genderkloof waartoe de hashtagbeweging vaak wordt gereduceerd. Zo dicht aan de oppervlakte en tegelijkertijd zo diepgeworteld als ze in al haar gevoeligheid is, vereist de kwestie van ieder die zich er publiekelijk over uitlaat dat met buitengewone zorg te doen. Wellicht geldt dat nog wel sterker voor degenen die het publieke debat ‘achter de schermen’ richten en contextualiseren: de makers van tijdschriften, van programma’s, van blogs. De Nederlandse Boekengids, die zich welbewust the Dutch Review of Books noemt, en warme banden onderhoudt met de New Yorkse en Londense Reviews, vormt daarop geen uitzondering. De vragen die zich daar in september aandienden of dat hadden moeten doen, gaan ook ons als redactie direct aan.

Lees verder →

In ongenade: overwegingen bij het terugtreden van Ian Buruma

Hoe komt het nu eigenlijk dat Ian Buruma al binnen een jaar het veld moest ruimen bij The New York Review of Books? Classicus David Rijser verkent het mijnenveld, markeert links en rechts mijnen, en probeert te achterhalen op welke Buruma nu eigenlijk precies liep en waarom. Zou iets meer kalmte, nuance en vertrouwen in het (noodzakelijkerwijs gebrekkige) recht als toetssteen niet op zijn plaats zijn, vraagt hij.

Lees verder →

Morrelen aan de macht

Waar David Rijser betoogt dat onze beschaving gebaat zou zijn bij iets meer kalmte en vertrouwen in evoluerende instituties, betoogt Persis Bekkering dat het falen van die instituties in de bestrijding en berechting van intimidatie en machtsmisbruik geen nevenschade is, maar fundamenteel; de evolutie niet alleen te traag, maar ook langs de verkeerde weg. In plaats van bezwerend tot kalmte te manen, zegt Bekkering, moeten we onder ogen zien dat instituties als onze rechtspraak fundamenteel onrechtvaardig zijn en structureel falen waar het gaat om de bescherming van diegenen die het meeste bescherming nodig hebben. Toch ziet ook Bekkering, net als Rijser, een sleutelrol weggelegd voor het recht, zij het van een heel ander soort.

Lees verder →

Rob Hartmans aan Geerten Waling, 26 november 2018 (brief #19)

Rob Hartmans en Geerten Waling schrijven elkaar over Peter Hitchens’ Opstand tegen God, John Grays Seven Types of Atheism en Tim Cranes The Meaning of Belief: Religion from an Atheist’s Point of View. Waling: ‘Kenmerkend voor dat nieuwe atheïsme is de compromisloosheid: geen water bij de wijn, geen zalvende woorden om een dispuut over religieuze dogma’s te sussen, geen mantel der liefde om de onzin te bedekken die sommige gelovigen uitkramen.’ Hartmans: ‘Wie elke vorm van irrationalisme, massahysterie of politiek fanatisme “religieus” noemt, rekt het begrip ‘religie’ zover op dat het zijn betekenis verliest.’.

Lees verder →

Geerten Waling aan Rob Hartmans, 26 november 2018 (brief #18)

Rob Hartmans en Geerten Waling schrijven elkaar over Peter Hitchens' Opstand tegen God, John Grays Seven Types of Atheism en Tim Cranes The Meaning of Belief: Religion from an Atheist’s Point of View. Waling: 'Kenmerkend voor dat nieuwe atheïsme is de compromisloosheid: geen water bij de wijn, geen zalvende woorden om een dispuut over religieuze dogma’s te sussen, geen mantel der liefde om de onzin te bedekken die sommige gelovigen uitkramen.' Hartmans: 'Wie elke vorm van irrationalisme, massahysterie of politiek fanatisme "religieus" noemt, rekt het begrip ‘religie’ zover op dat het zijn betekenis verliest.'.

* Deze inhoud is alleen voor abonnees. Word nu abonnee en lees meteen verder. (Bent u al abonnee, maar kunt u hieronder niet verder lezen? Logt u dan eerst even in via 'Uw account' in het menu hierboven?)

Het onbewogen bbp. Bespiegelingen bij een hardnekkig statistiekje

De afgelopen jaren verschijnt het ene na het andere boek dat de beperkingen van het bruto nationaal product in kaart brengt. Steeds wordt aangetoond dat het meten van de economie in één statistiek een veelvoud aan nadelen met zich meebrengt. En toch staat het bbp nog als een huis. Paul Teule duikt in de geschiedenis van het bbp en onderzoekt waarom het 'statistiekje', alle kritiek ten spijt, onaantastbaar lijkt: het is de statistische belichaming van het ideaal van economische groei.

Oude en nieuwe Antigones. Een ‘commonality of feelings’

Kamila Shamsies roman Home Fire is ogenschijnlijk twee dingen tegelijk: een hedendaags radicaliseringsverhaal, met apps en Skype en SUV’s, met een hippe flat in Londen, etnisch geprofileerde vliegveldcontroles en een fatale reis naar Raqqa, en een geactualiseerde versie van Sophocles’ klassieke tragedie Antigone. Christiaan Caspers laat niet alleen zien hoe de roman in verbinding staat met heel oude narratieven, maar ook hoe de roman zijn lezers verbinding doet voelen met hun medemens.

Slauerhoff. Verscheurdheid en vakmanschap

Het cliché van het getourmenteerde kunstenaarsgenie is al vaak weerlegd, maar soms is het simpelweg waar. In het geval van Nederlands meest 'romantische' dichter J. Slauerhoff, zo betoogt Piet Gerbrandy, zijn vakmanschap en een verscheurd gevoelsleven niet los van elkaar te zien.

Kathy Ackers canon. Porno, plagiaat & Propertius

Experimenteel schrijver, postpunk-icoon, performancekunstenaar, classicus en feminist: de Amerikaanse Kathy Acker (1947-1997) – in de jaren zeventig nog een underground verschijnsel uit de New Yorkse scene – verwierf in de jaren tachtig en negentig bredere bekendheid door haar beruchte levensstijl en literaire experimenten. Dertig jaar later lijkt haar werk een tweede leven te krijgen. Tessel Veneboer en Jip Lemmens lopen het nachleben van Kathy Acker na in recente literatuur die direct of indirect aan haar gewijd is en laten zien welke belangwekkende rol Ackers werk speelt in hedendaags feminisme.

Verlichting in een individualistische tijd. Het werk van Sōseki Natsume

De Japanse schrijver Sōseki Natsume, inmiddels meer dan een eeuw geleden overleden, liet een oeuvre na waarin hij het lot beschreef van de mens in een individualiserende wereld: het naar westers voorbeeld moderniserende Japan. Pieter Kranenborg laat zien waarom we als ontheemde, eenentwintigste-eeuwse westerlingen uit de vele docent-leerlingrelaties in Natsumes oeuvre nog altijd lessen kunnen trekken.

Taal als wapen. De urgentie van de neerlandistiek

Het aantal studenten dat zich jaarlijks aan een studie Nederlands waagt is teruggelopen, zelfs zo erg dat de studie aan sommige universiteiten op het punt van opheffing staat. En dat terwijl er in de huidige Nederlandse samenleving de nodige problemen spelen die juist door de neerlandistiek het hoofd geboden kunnen worden. In een reeks essays over de urgentie van de neerlandistiek identificeren verschillende specialisten die problemen en de koers die het vakgebied zou moeten varen om ze te adresseren. De discussie wordt geopend door Frans-Willem Korsten, bijzonder hoogleraar literatuur en maatschappij aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en hoofddocent aan de Universiteit Leiden.

Lees verder →

Talen en leven na de dood

Tegenwoordig gebruiken we 'dode' talen niet meer in het dagelijks leven, zoals dat ooit nog wel het geval was (met bijvoorbeeld het Latijn). Toch kennen zij wel degelijk een leven na de dood. Daar krijgen zij vaak de eigenschap toegedicht de drager van een ideaal-cultuur te zijn, waarnaar, via de taal, terugverlangd kan worden. Berthold van Maris onderzoekt waar het verlangen naar dode talen vandaan komt en laat zien hoe een taal, levend of dood, nooit slechts één cultuur in zich draagt – maar hoe het gebruik ervan wel degelijk een voortdurend onderzoek van de band met het verleden inhoudt.

Pierre Bourdieu en het lachen van de bisschoppen

De Franse socioloog Pierre Bourdieu heeft zijn internationale bekendheid vooral te danken aan zijn boeken over sociale ongelijkheid, maar hij heeft ook de reputatie van een auteur die heel ingewikkeld schrijft. Ook het boek dat wordt gezien als zijn meesterwerk, La Distinction, is moeilijk te volgen. Maar wie Bourdieu weleens heeft horen spreken, weet dat de man wiens boeken zo veel hindernissen opwierpen, als spreker glashelder formuleerde en goed te volgen was. Ook daarom is de postume publicatie van deze colleges zo belangrijk: hier spreekt de hoorcollegedocent. In deze colleges richt Bourdieu zich onder andere op 'de gift' – we kunnen het ons haast niet meer voorstellen, maar er zijn samenlevingen waarin niet alles draait om het principe van voor-wat-hoort-wat, om winst en verlies; samenlevingen waar mensen een gift werkelijk als een gift ervaren. Door Bart van Heerikhuizen

De poep van de kanoet – en wat daar allemaal mee samenhangt

Kanoeten zijn kleine vogels die tijdens onze zomers een tussenstop maken in het Nederlandse waddengebied, en tijdens onze winters uitzwermen naar de Mauritaanse Banc d’Arguin. Biologen Theunis Piersma en Thomas Oudman vliegen ze achterna en testen aan de hand van hun poepjes niets minder dan het idee van de ‘survival of the fittest’. Ze maken zich zorgen. Over de suggestie dat organismen (waaronder dus mensen) bepaald worden door hun genen, als over de suggestie dat zij onderling onafhankelijk elementen zijn (waarbij ingrijpen in één element zonder gevolgen kan blijven voor allerlei andere). Deze suggesties, menen zij, ondermijnen de solidariteit van mensen met andere wezens én met elkaar, wat op termijn de overlevingsmogelijkheid van al het leven op aarde beperkt. Een inkijkje in de korte lijnen tussen fundamenteel biologisch veldonderzoek, de evolutietheorie en ons begrip van onze plaats daarin. Door Trudy Dehue

Het eindeloze einde van de Eerste Wereldoorlog

Als de eerste jaren van de eenentwintigste eeuw iets duidelijk hebben gemaakt, dan is het dat de erfenis van de twintigste eeuw nog lang niet verwerkt is. Guido van Hengel duikt naar aanleiding van de herdenking van het einde van de Eerste Wereldoorlog in de historische literatuur, om te bezien of die roerige 'kometentijd' eigenlijk ooit wel is afgelopen.

In herhaling

Spreken over herhalingen in de geschiedenis wordt vaak gezien als een doodzonde. Wie in het openbaar parallellen aanwijst tussen fenomenen van vroeger en personen of sentimenten nu, wordt meteen op de vingers getikt. Toch kan ook de angst voor een herhaling juist tot een herhaling leiden. In dezelfde adem waarmee Rutte in het Amsterdamse Wertheimpark zegt dat we een nieuw Auschwitz moeten voorkomen, demoniseert hij een hele bevolkingsgroep. Terwijl het juist een soortgelijke demonisering was die Auschwitz in de eerste plaats mogelijk maakte. Rutte is er zo op gebrand de loop van de geschiedenis te veranderen, dat hij haar reproduceert. De vraag is hoe, en op welk punt, de goede intentie iets te voorkomen om kan slaan in haar tegendeel. Een van de eerste denkers die zich met die vraag bezighield was de Italiaanse filosoof, jurist en voorloper van de geschiedfilosofie Giambattista Vico (1668-1744).

André Jolles – vormen, gebaren en formules

Wat hebben Trumps 'make America great again', een Belgenmop en de mythe van Odysseus met elkaar te maken? Het antwoord is te vinden in de taal, in de geschiedenis, en in het werk van de Nederlandse literatuurwetenschapper André Jolles (1874-1946). Jolles is bij het grote publiek nauwelijks bekend, maar zijn morfologische werk is van groot belang geweest, zowel binnen de literatuurwetenschap als daarbuiten. Geertjan de Vugt herleest zijn' meesterwerk Eenvoudige vormen, en vraag zich af wat de formules en gebaren van deze Nederlandse tovenaar ons ook nu nog kunnen betekenen.

Nu uit: dNBg 2018#6

de Nederlandse Boekengids 2018#6

Vervolgbrief Rob Hartmans aan Geerten Waling, 8 november 2018 (brief #17)

Geerten Waling en Rob Hartmans schrijven elkaar over Marcel ten Hoovens De ontmanteling van de democratie en Gijs van Oenens Overspannen democratie. De democratie staat overal onder druk. Hoe is het nu met de Nederlandse gesteld? Misschien wel helemaal niet zo slecht als Nieuwrechts ons wil doen geloven. Het beeld kantelt als we onze verwachtingen van het democratisch proces en onze participatie daarin wat bijstellen. Geerten Waling: ‘En dan hebben we nog niet eens een bindend referendum – iets wat ik doorgaans betreur, maar waarbij ik met dit boek in de hand toch enkele vraagtekens begin te stellen.’

Lees verder →

Lees meer uit de Nederlandse Boekengids