Waar trek je de grens?

Vaste columnist voor de Nederlandse Boekengids Daphne de Heer zoekt er de kracht voor: ieder nummer haar kijk op kwesties in de wereld van de Nederlandse literatuur. In deze aflevering: Hoogintelligente auteurs die wegkijken van dubieuze uitgeverspraktijken.

NRC plaatste 26 mei een artikel over de weigering van de band Hang Youth en cabaretier Youp van ’t Hek om op te treden op het Zwarte Cross-festival. Reden: dit festival is samen met zo’n tachtig andere grote en middelgrote festivals in handen gekomen van het private equity fonds KKR (Kohlberg Kravis Roberts). Follow the Money publiceerde onlangs een stuk waarin ze aantoonden dat KKR veelvuldig defensiebedrijven en Israëlische datacentra en techbedrijven financiert, waarmee ze actief de Israëlische genocidale oorlogsvoering in Gaza ondersteunen. In Engeland hebben meer dan 200 grote namen uit de muziekindustrie in een open brief aan het Field Day festival in Londen, dat jaarlijks meer dan 30.000 bezoekers trekt, geëist dat ze alle banden verbreken met KKR. Natuurlijk beroepen de festivals zich op het feit dat zij geen zeggenschap hadden over de overname, en dat het niks verandert aan hun mission statements en intrinsieke en artistieke waarden. 

De oplettende lezer kan zich wellicht herinneren dat KKR óók de eigenaar is van de belangrijke Amerikaanse uitgeverij Simon & Schuster, die op zijn beurt weer de eigenaar is van het Nederlandse uitgeefconcern VBK, waaronder uitgeverijen vallen als Atlas Contact, Ambo Anthos, Alfabet, Luitingh Sijthoff, Ten Have en Ankh-Hermes. De Matroesjka-constructie maakt het ingewikkeld zomaar een standpunt in te nemen over de verbintenis van VBK met een evident gewetenloos hedgefund als KKR (zo zijn de topmannen allen fervente Republikeinen en is een van hen ooit nog eens benaderd door Trump om in zijn regering plaats te nemen). VBK is niet direct horig aan KKR, maar Simon & Schuster wel. Hun nieuwe topman is door KKR aangewezen, ongetwijfeld na hem te hebben volgegoten met een echt neokapitalistisch hedgefundplannetje. 

VBK is kil gezegd niet meer dan een opgeslokt poppetje, dat in de hongerige maag van KKR in elk geval nu nog zijn concernuitgeverijen redelijk de vrije hand laat (al is de verhuizing van Atlas Contact na decennia van chique huisvesting naar een tamelijk troosteloze kantoortuin wel een beetje een teken aan de wand). Maar op het moment dat de mannen van KKR aan de haren van de mannen van Simon & Schuster gaan trekken, zullen die ongetwijfeld ook aan de haren van de top van VBK gaan trekken. Dat is hoe het bedrijfskundig-economische spelletje gespeeld wordt, en ook ons nederige boekenvak ontkomt niet aan de dwangbuis van winstgevendheid. 

Veel auteurs zeggen: ik wil gewoon mijn boeken schrijven en mijn lezers bereiken en me niet met andere zaken bezighouden. Maar ik heb me vaker verbaasd over hoe hoogintelligente auteurs met dit of een ander excuus wegkeken van dubieuze uitgeverspraktijken.

Kijk, geen enkele grotere uitgeverij kan volledig onafhankelijk opereren. Ook zogenaamd autonome kleinere uitgeverijen als Koppernik, Pluim en Singel Uitgevers hebben een man (altijd een man) met diepe zakken achter de hand, en daarmee bepalen ze heus niet het uitgeefbeleid, maar ze hebben wel clout, simpelweg omdat hele rijke mensen bepalen of ze je helpen en zelfs in het zeldzame geval dat ze dat zogenaamd onbaatzuchtig doen, is er altijd die ellendige afhankelijkheid. Dat heeft iets ongemakkelijks, geld staat een gelijkwaardige relatie per definitie in de weg. En waar geen gelijkwaardigheid is, vervliegt de moraal vaak met de snelheid van een goedkoop parfum. Simon & Schuster bezit VBK. KKR bezit S&S. Een leuke logische rekenpuzzel zou zijn: wie bezit nu, zeg, Adriaan van Dis?