De handschoen tussen haar oogbollen

In de veelgeprezen roman Headshot van Rita Bullwinkel gaan niet mannen maar vrouwen, of eigenlijk meisjes, met elkaar op de vuist. Deze boksroman thematiseert lichamen, kwetsbaarheid en het geweld van de tijd. Hannah Roels las het boek en concludeerde eruit dat elke zelfbeschikking een illusie is.

Boksen is een fascinerende kwestie. Waarom worden we aangetrokken tot zoiets rauw agressiefs als twee mensen die elkaar het gezicht inslaan? Er lijkt in de ring een drempel te worden overschreden. Alsof vechters (en ook toeschouwers) in een ruimte terechtkomen waarin onze vermoeiende constructie van normen en waarden even aan de kant wordt geschoven. Met het geweld lijkt zich een spanning te ontladen die in ons geciviliseerde leven zeldzaam is geworden, een soort heidense waanzin. De vraag is natuurlijk waar deze spanning toe leidt, wat er precies gebeurt wanneer iemand die drempel overgaat. Dit is een aloude vraag. Boksen is al heel lang een inspiratiebron voor literatuur, sinds Homerus eigenlijk – maar het is altijd een mannenkwestie gebleven. Hoewel vrouwen er vaak over geschreven hebben – Colette maakte boksreportages, het speelt een belangrijke rol in het werk van Joyce Carol Oates, zelfs Szymborska wijdde gedichten aan de pugilistiek – gaat het in deze teksten altijd om mannen die elkaar te grazen nemen.

De aantrekkingskracht van geweld

De pas verschenen debuutroman van Rita Bullwinkel vormt hierop een uitzondering, wat het interessant maakt om te kijken hoe deze vragen hier resoneren. In Headshot komen acht meisjes samen in Bob’s Boxing Palace in Reno. Ze zullen er twee dagen vechten om de beste te worden in hun leeftijdscategorie (jonger dan achttien) en het zal niemand verbazen; het is niet omdat het vrouwen zijn dat het er zachter aan toe gaat. Integendeel. ‘Girls are the cruelest to themselves’ dichtte Anne Carson. Het geweld gutst van de pagina’s en ze genieten ervan. Ze genieten van de macht die het hun verleent. Andi houdt ervan dat haar handschoenen worden gecontroleerd op lood, dit bevestigt dat ze in staat is iemand te vermoorden, Izzy heeft fantasieën over knockouts – zowel het geven als het ontvangen – en haar nichtje Iggy vindt het heerlijk haar te vloeren, vanwege de manier waarop ze dan kijkt. ‘Nadat een vlieg is geplet zie je zijn binnenste.’

Headshot munt uit in de beschrijving van dit geweld tussen de vrouwen – en van hun lichamen, hun wapen maar ook de plek waar de slagen terechtkomen, waar de pijn gevoeld en zichtbaar wordt. Bullwinkels taal is plastisch en precies. Soms krijgt de agressie iets esthetisch, zoals wanneer er na een stoot zweetdruppels opspatten ‘als een sproeibad van diamanten’. Soms is het misselijkmakend. Bijvoorbeeld wanneer Kates ribben naar binnen buigen ‘als de tanden van een plastic vork die uit elkaar worden getrokken’. Ook het ritme van de zinnen roept deze grimmigheid op. Ze zijn vaak lang en meanderend, waarna ze brutaal kort worden of een andere richting uitschieten. ‘En daar was hij ineens, Artemis’ handschoen pal tussen Andi Taylors oogbollen.’ Dit maakt de lectuur van Headshot onbeschaamd en ouderwets spannend, al weet je door de titels van de hoofdstukken wel wie doorgaat naar een volgende ronde en wie niet.

Agressieve tijdsprongen

Er is ook een ander soort geweld aanwezig. De tekst maakt onverwacht enorme sprongen naar de toekomst en verklapt wat er van de meisjes terechtkomt. Zo zal Artemis niet meer in staat zijn om een kop thee vast te houden. Haar omgeving zal de Dochters van Amerika Cup al lang vergeten zijn en dus zijn haar vuisten ‘geen reliek van een strijd maar alleen een trieste, zielige handicap’. Het is griezelig te beseffen hoe snel een leven verandert. Deze toekomstsprongen zijn soms zo bruut, dat het geweld zich evengoed hier lijkt te bevinden, in het ontwrichtende van de tijd, de onderbreking ervan – Patricia de Martelaere schreef dat het leven door de dood wordt onderbroken, niet beëindigd. Zoals ook tijdens een bokswedstrijd de kansen totaal kunnen omslaan. ‘Net als ze dat denkt raakt Iggy Lang haar op haar oog.’

Dit komt des te harder aan omdat zelfbeschikking extreem belangrijk is voor deze vrouwen. Het is de reden dat ze boksen, waarom ze zo genieten van de macht die het geweld hun geeft. ‘De essentie van trainen is de toekomstige afloop te veranderen. Je traint om iets te veranderen wat je anders zou hebben verloren.’ Gaandeweg wordt duidelijk dat de acht meisjes buitenstaanders zijn – door klassenverschil, kleur, pesterijen of een jeugd in een gebroken gezin. Stuk voor stuk zijn het outsiders. Boksen is hun manier om met een groter en onzichtbaarder geweld om te gaan. Het is een vorm van emancipatie, van hun lot in eigen handen nemen, en wanneer ze hier niet meer in kunnen geloven, wordt de neergang ingezet. Dan is de partij eigenlijk al bezegeld.

Deze strategie is natuurlijk heel kwetsbaar. De toekomstsprongen werpen de vraag op of echte zelfbeschikking überhaupt mogelijk is. Als Headshot iets duidelijk maakt, is het dat de uitkomst niet te voorspellen valt. Wat in het begin evident leek, weten we plots niet meer zeker – het publiek niet, de meisjes niet – dit is deel van de aantrekkingskracht, dit maakt boksen zo symbolisch voor de hele condition humaine. ‘Het is voor iedereen, zelfs voor de deskundigste coaches, compleet onzeker wie er zal winnen.’ Soms treedt er zelfs een soort inwisselbaarheid op. ‘Telt winnen niet altijd als winnen? Nee, niet altijd. Soms, herinnert Kate zich, kan winnen worden beschouwd als bedreigend.’ De overwinning is vaak niet eenduidig, bijvoorbeeld wanneer Rachel wint en daarna in haar eentje in een hoek gaat zitten, terwijl Kate terugrijdt met haar liefhebbende ouders en fantaseert over een toekomst zonder boksen.

Vechten als intieme daad

Het publiek smult van het geweld tussen de meisjes. ‘Pak haar, zegt Artemis Victors coach tegen haar. Sla haar, zegt Andi Taylors coach.’ Het kijken hiernaar werkt als een catharsis, een afvoer van hun eigen aan banden gehouden bloedlust. Tegelijk maakt Bullwinkel duidelijk dat deze coaches, ouders en juryleden niet de minste invloed hebben op wat er in de ring gebeurt. Eigenlijk zorgen ze voor geluidsoverlast. ‘De Dochters van Amerika hadden liever gehad dat ze zonder die gênante onwetende aanhangsels tegen elkaar hadden kunnen boksen.’ De meisjes houden alle macht voor zichzelf en dit is een belangrijk punt; iedereen kijkt naar hen maar ze blijven compleet geïsoleerd. Deze Dochters zijn vreselijk alleen, afgezien van hun tegenstander.

Natuurlijk voelen ze haat voor deze tegenstander, ze jutten zichzelf ermee op, het is als brandstof. ‘Kom maar op, denkt Rachel, toe maar dik vet kutoog. Zwel maar op tot je dicht zit.’ Waar is er meer rivaliteit dan in een boksring? Wat is er vijandelijker dan elkaars kaak breken? Toch sluit deze agressie, hoe ongefilterd en primitief ook, niet uit dat er ook andere gevoelens zijn. Verbondenheid, bijvoorbeeld. Deze vrouwen staan gevoelsmatig enorm dicht bij elkaar. Niet enkel hebben ze dezelfde nood om over hun eigen leven te beschikken, in dit geweld delen ze een instinctieve en subversieve kennis waar de toeschouwers buiten staan. Er is iets intiems gaande. Door hun voetenwerk en aanrakingen lijken ze te converseren ‘alsof ze samenwerkende schilders zijn die om beurten aan één doek werken’. De nichtjes Izzy en Iggy Lang irriteren elkaar mateloos maar wanneer de ene verslagen is, vindt de andere er niets meer aan, dan valt ze pas echt alleen. Ze kunnen niet zonder elkaar. Artemis maakt tijdens het slaan op Andi plannen om vriendinnen te worden na het toernooi. Rachel lijkt met haar vuisten ‘hapjes’ te nemen uit Kates buik, waardoor haar neergang bijna liefdevol aanvoelt. Misschien is dit wat ze vinden aan de andere kant van de drempel, wanneer gedragsnormen opzij geschoven zijn. Dat compassie en geweld niet zo ver uit elkaar liggen als we denken. Dat het ene in het andere kan veranderen en dat we deze mogelijkheid tot transformatie zelf in handen hebben.

De vrouwen bewegen op momenten alsof ze deel uitmaken van hetzelfde dier. Ze vloeien in elkaar over, ze weten soms niet meer waar hun lichaam ophoudt en dat van de tegenstander begint – hier is de tekst op zijn mooist. Dit is natuurlijk waar deze intimiteit, dit extreme contact, toe leidt. Ook de meisjes die hebben verloren, vechten mee, ‘alsof hun lichamen na de nederlaag door de winnaars zijn opgegeten als onderdeel van een kannibalistisch strijdritueel’. De journalist die het toernooi verslaat heeft de indruk dat er bij elke wedstrijd iets aan het uitbreiden is, aan het groeien. Hij heeft gelijk. De strijd om zelfbeschikking is een gevecht dat ze samen voeren.

Door deze vermenging wordt het geweld naar het einde toe bijna teder. Vooral in het geval van Rose. Zij werd toen ze klein was door een paar pestkoppen opgesloten in een berghok. Twaalf uur zat ze er te wachten tot ze gevonden werd en toen was het kind dat naar buiten kwam niet meer het kind dat eerder die dag naar school was gegaan. ‘Wanneer ze met boksen begint zal Rose Mueller terugdenken aan haar eeuwigheid in het berghok en de zon die in de spleet onder de deur was ondergegaan als een exploderende ster.’ Boksen is voor haar het tegenovergestelde van deze verlatenheid. ‘Rose Mueller houdt van elk meisje dat ermee instemt haar gezelschap te houden zonder met haar te hoeven praten. Rose Mueller houdt van Tanya Maw, ook op het moment dat Tanya Maw een voltreffer plaatst. Het is een geschenk om te leven en met elkaar te vechten.’ Is dit nu het tegenovergestelde van geweld of een andere gedaante ervan? ‘Rose Mueller spuugt haar bitje op de grond. Zonder bitje in lacht Rose Mueller.’ Waarom is het zo’n opluchting dat net zij wint, het geduldigste, gevoeligste boksmeisje van de acht? Even zocht ik hier een betekenis achter maar besefte toen dat het evengoed anders had kunnen lopen, omgekeerd zelfs – zeker in het universum van Headshot. Dat echte zelfbeschikking een illusie is.