2018#3 (juni / juli)

Politiek & Maatschappij

politiek

Bij, onder en na Trump: drie welingelichte Amerikanen over hun president

Trump is alomtegenwoordig. Zozeer zelfs dat onze voornaamste wetenschapshistoricus zich serieus tot het fenomeen meende te moeten verhouden. H. Floris Cohen zette zijn Trump-moeheid voor ons om in Trump-studie. Aan de hand van de drie recente tell-alls van Michael Wolff, David Frum en James Comey zoekt hij naar Trump-lessen, naar het geheim van ethisch leiderschap. Met de wetenschapsbeoefening en voormalig FBI-baas James Comey als gidsen.

James Comey, Loyaliteit. Waarheid, leugens en leiderschap (De Geus 2018), 352 blz.
David Frum, Trumpocracy: The Corruption of the American Republic (HarperCollins 2018), 320 blz.
Michael Wolff, Vuur en woede. In het Witte Huis van Trump (Prometheus 2018), 336 blz.

cultuurkritiek

Kepel versus Roy: radicalisering van de islam of islamisering van radicalisme?

door Michiel Leezenberg

Frankrijk is vanwege haar (post-)koloniale verleden in veel opzichten de Europese frontlinie als het gaat om islamitisch radicalisme, en dus ook de proeftuin bij uitstek voor het formuleren van een Europees antwoord. Hoe het land dit tussen Macron en Le Pen probeert te doen is van groot belang voor Europa. In de discussie over het Franse beleid zijn twee experts dominant, Gilles Kepel en Olivier Roy, heren die principieel met elkaar van mening verschillen over de aard van het islamitisch geïnspireerde terrorisme: Kepel spreekt van 'radicalisering van de islam' en Roy van 'islamisering van radicalisme'. Michiel Leezenberg laat zien hoe fundamenteel dat verschil van mening is, en de implicaties daarvan.

Olivier Roy, Jihad and Death: The Global Appeal of Islamic State (C. Hurst & Co. 2017), 160 blz.
Gilles Kepel, Terror in France: The Rise of Jihad in the West (Princeton University Press 2017), 240 blz.

democratie

Zeg maar burgeroorlog: burgers in de aanval, bestuur in de verdediging

door Addie Schulte

Burgeroorlog: een nogal beladen term, die de laatst tijd desondanks vaak opduikt ter beschrijving van de staat van Europa. Journalist Addie Schulte inventariseert in drie recente publicaties wie de term gebruikt en waarom, en welke risico’s het gebruik van de term met zich meebrengt. Door Addie Schulte.

David Armitage, Civil Wars: A History in Ideas (Yale University Press 2018), 368 blz.
Sarah L. de Lange & Jasper Zuure (red.), #Woest. De kracht van verontwaardiging (Amsterdam University Press 2018), 338 blz.
Ulrike Guérot, De nieuwe burgeroorlog. Hoe populisme het open Europa bedreigt (vert. W. Hansen) (Atlas Contact 2018), 112 blz.

democratie

Over de kiezer niets dan goeds: verleden en toekomst van ons politieke stelsel

door Arnold de Groot

‘Politieke partijen zijn net stervende olifanten, moeizaam zoekend naar de laatste rustplaats.’ Dat stelde staatsrechtgeleerde Jan Vis als kritiek op het versterken van politieke partijen. Volgens hem zou het beter zijn het parlement te revitaliseren. Het debat over het Nederlandse parlementaire stelsel is de afgelopen jaren alleen maar intensiever geworden. Verkeert onze democratie vandaag in crisis of is er iets anders aan de hand? Door Arnold de Groot.

Tom van der Meer, Niet de kiezer is gek (Het Spectrum 2017), 143 blz.
Staatscommissie parlementair stelsel, Probleemverkenning (2018#3 2017), 76 blz.

briefwisseling

Geerten Waling aan Rob Hartmans, 8 juli 2018 (brief #7)

door Geerten Waling

Ieder nummer kruisen Rob Hartmans en Geerten Waling de epistolaire degens over een boek dat nu eens door de een, dan weer door de ander wordt uitgekozen. Hun discussies beginnen steeds op papier, en woeden gedurende de maand voort op de site van de Boekengids. Lees de hele correspondentie hier. Geerten Waling en Rob Hartmans schrijven elkaar naar aanleiding van Carlo Strengers Beschaafde minachting. Handleiding voor het verdedigen van onze vrijheid en Steven Pinkers Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism, and Progress. De vraag is natuurlijk of en hoe we ons tot de Verlichting kunnen en moeten verhouden, wat ze ons nog te vertellen heeft. Door Geerten Waling.

briefwisseling

Rob Hartmans aan Geerten Waling, 8 juli 2018 (brief #8)

door Rob Hartmans

Wetenschap & Wij

filosofie

Opgesloten in een gevangenis zonder tralies: Gauchets nieuwe wereld

door Marijn Kruk

Wanneer de historicus en filosoof Marcel Gauchet een nieuw boek publiceert is dat in Frankrijk een événement, een gebeurtenis waarnaar uitgekeken wordt. Maar het bleef betrekkelijk stil toen Gauchet afgelopen jaar Le Nouveau Monde (2017) publiceerde, het vierde deel van zijn L’avènement de la démocratie. Kwam dat door het tumult van de presidentiële campagne, die op dat moment in volle gang was? Gezien Gauchets originele perspectief op de hedendaagse crisis van de democratie is dat een gemiste kans.

Marcel Gauchet, Le Nouveau Monde (Gallimard 2017), 768 blz.

biologie

De aard van het beestje: wie wij zijn, en hoe dat komt

door Geerdt Magiels

De mens is een eigenaardig dier. Het is de enige soort die boeken schrijft over de eigen soort in een poging zichzelf beter te begrijpen. Voor een volledig begrip van onszelf is er nog wel wat werk aan de winkel, maar een aantal recente boeken geeft de richting aan. De mens, een gebruiksaanwijzing.

E.O. Wilson, The Origins of Creativity (Allen Lane 2017), 256 blz.
Robert Sapolsky, Behave: The Biology of Humansat Our Best and Worst (Vintage 2018), 800 blz.
Peter Godfrey-Smith, Other Minds. The Octopus and the Evolution of Intelligent Life (HarperCollins 2018), 272 blz.

natuurkunde

Niet één vergelijking te veel: schrijven over deeltjes, zwaartekracht en ruimtetijd

door Emiel Woutersen

In drie recente boeken van Nederlandse bodem worden de meest interessante ontwikkelingen binnen de natuurkunde gepassioneerd aan de man gebracht. Emiel Woutersen vraagt zich af: hoe maak je eigenlijk de vertaalslag van een exacte wetenschap vol formules naar populariserende taal? En wat kunnen we leren van het meest verkochte natuurkundeboek ooit, Stephan Hawkings A Brief History of Time?

Stephen Hawking, A Brief History of Time: From the Big Bang to Black Holes (Transworld Books 1988), 272 blz.
Ivo van Vulpen, De melodie van de natuur: de zoektocht naar de bouwstenen van het heelal (Atlas Contact 2018), 320 blz.
Govert Schilling, Deining in de ruimtetijd: Einstein, zwaartekrachtsgolven en de toekomst van de astronomie (Fontaine 2017), 366 blz.
Marcel Vonk, Zwarte gaten: gevangen in ruimte en tijd (Amsterdam University Press 2017), 216 blz.

Kunst & Literatuur

biografie

Zoeken en niet vinden: generatie ‘postmemory’

door Marjolein Corjanus

Marjolein Corjanus geeft een fijngevoelig overzicht van een nieuw genre in de literatuur: post-memory. Wat gebeurt er als schrijvers van 'de derde generatie' zich wagen aan het onmogelijke: de reconstructie van een oorlogsgeschiedenis die ze nooit gekend hebben, maar die toch echt de hunne is?

Sonja Barend, Je ziet mij nooit meer terug (De Bezige Bij 2017), 224 blz.
Glenn Kurtz, Three Minutes in Poland: Discovering a Lost World in a 1938 Family Film (Farrar, Straus and Giroux 2014), 432 blz.
Ivan Jablonka, Histoire des grands-parents que je n'ai pas eus. Une enquête (Seuil 2012), 448 blz.
Daan Heerma van Voss, Een verlate reis (De Bezige Bij 2015), 64 blz.
Daniel Mendelsohn, Een Odyssee: een vader, een zoon, een epos (vert. Peter Verstegen) (De Bezige Bij 2018), 352 blz.
Daniel Mendelsohn, The Lost: A Search for Six of Six Million (Harper 2006), 688 blz.

biografie

Wie was Ingeborg Bachmann? Een omstreden leven

door Wil Rouleaux

Vijfenveertig jaar na Ingeborg Bachmann's dood bestond er nog steeds geen echte biografie van de grootste Duitstalige schrijfster na de Tweede Wereldoorlog. Tot nu: Wil Rouleaux neemt twee recente studies over dit veelbewogen schrijversleven onder de loep. Door Wil Rouleaux.

Ina Hartwig, Wer war Ingeborg Bachmann? Eine Biographie in Bruchstücken (Fischer Verlag 2017), 320 blz.
Helmut Böttiger, Wir sagen uns Dunkles: die Liebesgeschichte zwischen Ingeborg Bachmann und Paul Celan (Deutsche Verlags-Anstalt 2017), 272 blz.

poëzie

Groots verlies

door Piet Gerbrandy

In het nieuwe gedicht van Jacob Groot, Verlies me niet, is iets aan de hand met taal. Piet Gerbrandy probeert er al close readend zijn vinger achter te krijgen en komt tot de conclusie dat Groots taal 'osmotisch' wordt. Een zoektocht langs het onherroepelijke verlies van de dichter, langs leven en dood, stijl en syntax, God en de ander. Door Piet Gerbrandy.

Jacob Groot, Verlies me niet. Een gedicht (De Harmonie 2018), 80 blz.

beeldende kunst

Onze door en door perverse aard? Over «Phantom Thread», «Psycho» & «Peau d’âne»

door Basje Boer

Phantom Thread, de nieuwste film van Paul Thomas Anderson, is een onconventioneel sprookje dat een nogal ambigu perspectief biedt op liefde. Schrijver en filmcriticus Basje Boer plaatst de film naast Hitchcocks Psycho en legt zo bloot wat beide films te zeggen hebben over menselijke driften. Door Basje Boer.

, (2018#3 ), .

beeldende kunst

Ruziemaken met Mondriaan: man, mythe, schepping & werk

door Bram Ieven

Wie was Piet Mondriaan? Een vraag die niet zo lastig te beantwoorden is, zou je denken. Na bestudering van recent biografisch werk over de kunstenaar legt Bram Ieven echter een waar slagveld bloot. De identiteit en het artistieke proces van Mondriaan worden nog altijd sterk betwist, hetgeen aanleiding blijkt te geven tot aanzienlijke fabricage, mythologisering en intrige. Door Bram Ieven.

Léon Hanssen, Alleen een wonder kan je dragen: over het sublieme bij Mondriaan (Huis Clos 2017), 256 blz.
Hans Janssen, Piet Mondriaan: een nieuwe kunst voor een ongekend leven (Hollands Diep 2016), 656 blz.
Nancy J. Troy, The Afterlife of Piet Mondrian (The University of Chicago Press 2013), 316 blz.

biografie

De zure room van de herinnering: de biografie tussen wetenschap en literatuur

door Willem Otterspeer

Toen de biografie over Jan Wolkers uitkwam – die als proefschrift pas door een tweede promotiecommissie werd toegelaten – barstte de discussie weer los: moet een biografie over een kunstenaar zijn werk in context plaatsen, of doet meer aandacht voor de ontwikkeling van een eigen oeuvre en poëtica het werk meer recht? Willem Otterspeer pleit aan de hand van twee ongebruikelijke maar briljante biografieën over Vladimir Nabokov en Robert Lowell voor dat laatste, en deelt terloops nog een aantal rake klappen uit aan het wetenschappelijk-biografische discours.

Onno Blom, Memoires van een biograaf. In de voetsporen van Jan Wolkers (De Arbeiderspers 2018), 252 blz.
Gennady Barabtarlo, Insomniac Dreams: Experiments with Time by Vladimir Nabokov (Princeton University Press 2018), 224 blz.
Peter Burke, Secret History and Historical Consciousness From the Renaissance to Romanticism (Edward Everett Root 2016), 224 blz.
Kay Redfield Jamison, Robert Lowell, Setting the River on Fire: A Study of Genius, Mania, and Character (Alfred A. Knopf 2017), 416 blz.

biografie

Hebben Marx en Engels ons nog iets te melden? Drie recente intellectuele biografieën

door Camille Creyghton

150 jaar geleden verscheen het eerste deel van Marx' Das Kapital. Het bleek aanleiding voor betrekkelijk weinig festiviteiten, maar des te meer voor biografische herevaluaties. Cultuurhistorica Camille Creyghton legt drie recente monsterbiografiën van Marx en Engels naast elkaar, vraagt wat we nog aan deze oude kerels hebben, en komt tot de conclusie dat juist het feit dat hun werk niet voorspellend is gebleken, ons de vrijheid geeft met hun ideeën aan de haal te gaan. Een uitnodiging.

Tristram Hunt, Marx's General: The Revolutionary Life of Friedrich Engels (Picador 2010), 464 blz.
Jonathan Sperber, Karl Marx: A Nineteenth Century Life (W.W. Norton 2014), 672 blz.
Gareth Stedman Jones, Karl Marx: grootheid en illusie: de biografie (vert. Johan Bosveld) (Het Spectrum 2017), 880 blz.

Toen & Nu

geschiedenis

Rusland toen en nu: over doodsdrift en ‘De Russische idee’

door Raymond van den Boogaard

Rusland is nog niet zo gesloten en onkenbaar als veertig jaar geleden – nog lang niet. Toch worden er over 'de Russische idee' en 'de Russische ziel' zowel door apologeten als door tegenstrevers genoeg vreemde verhalen verteld. Oud Rusland-correspondent Raymond van den Boogaard scheidt kaf van koren en verliest zich daarbij nog altijd niet in polemeiek of partijdigheid.

Yuri Slezkine, Het huis van de regering: een familiesaga uit de Sovjettijd (vert. Cornelis van Ginneken, Barbara Lampe & Albert Witteveen) (Het Spectrum 2017), 1280 blz.
Felix Philipp Ingold, Todeskonzepte der russischen Moderne: von Tolstoj bis Lenin (Passagen Verlag 2017), 640 blz.
Karl Schlögel, Das sowjetische Jahrhundert: Archäologie einer untergegangenen Welt (C.H. Beck 2017), 912 blz.

oorlog

Het trauma Vietnam: Ken Burns’ The Vietnam

door John Kleinen

Befaamd filmmaker Ken Burns zette zich het afgelopen decennium aan The Vietnam War. Het bleek een hels karwei: de oorlog en zijn erfenis zijn nog altijd te levend en te omstreden voor een kalme terugblik. De serie (meer dan 18 uur) en het vergezellende boek geven een overzicht van de huidige stand van de Vietnamoorlog-receptie. Antropoloog van Zuidoost-Azië John Kleinen is onze gids.

Geoffrey C. Ward & Ken Burns, The Vietnam War: An Intimate History (Doubleday 2017), 848 blz.

geschiedenis

Het wel en wee van de Radicale Verlichting: van één, naar twee of meer Verlichtingen

door Niklas Anderberg

Alweer bijna twintig jaar geleden introduceerde historicus Jonathan Israel Baruch Spinoza als de belichaming van een specifiek soort 'radicale' Verlichting, de ware boodschapper van de moderniteit. Dit in tegenstelling tot een 'gematigde' Verlichting. Terwijl Israel sindsdien in boek na boek de door hem ingezette weg vervolgt (inmiddels tot voorbij de Amerikaanse revolutie), is zijn indeling een onderzoeksonderwerp op zich geworden. Houdt Israels koers stand, of ontkomt hij er toch niet aan die hier en daar te wijzigen?

Steffen Ducheyne (red.), Reassessing the Radical Enlightenment (Routledge 2017), 318 blz.

geschiedenis

De achtenzestigers: ‘Wij bewaarden onze woede diep in onszelf’

door Bart van Heerikhuizen

Provo-van-het-eerste-uur en begenadigd socioloog Bart van Heerikhuizen laat aan de hand van twee intieme nieuwe Franse '68-boeken zien wat er eigenlijk in dat kruitvat van '68 zat: een diepe intergenerationele frustratie en woede, voortgekomen uit de duizelingwekkende versnelling in de tijd tussen 1945 en 1968. Ouders die leven in het Interbellum en kinderen van na de Bevrijding, dat kan natuurlijk niet goed gaan. En hoe zit het met generatie nu?