2023#1 (februari / maart)

Politiek & Maatschappij

democratie

De prijs van waarden

door Robert Menasse

‘En wat zou u nu zeggen als u in mijn plaats stond en een laatste rede zou kunnen houden, als stervend dier, als vastlopend intelligentieprogramma, van mens tot mens?’ Robert Menasse over de gapende kloof tussen woorden en daden, tussen idealen en comfort. Een pleidooi voor een engagement van minder spreken.
publieke ruimte

Cultuurparticipatie onder de warmtelamp

door Emma van Meyeren

In Geen dag zonder nacht brengen samenstellers Thys Boer en Jonasz Dekkers een ode aan de Nederlandse nachtcultuur, waarmee een culturele geschiedenis wordt opgetekend die anders verloren zou zijn gegaan. In die nacht- en clubcultuur zijn mensen dol op oorsprongsverhalen, op de nostalgie van de nacht die al geleefd is, stelt Emma van Meyeren. Maar hoe moet je je als lezer verhouden tot die momenten waar je zelf niet bij was?
dekolonisatie

De wurgdans die «Ongemak» heet

door Jurenne Hooi

Een ware wurgdans is het, waarin Nederland en Caribisch Nederland elkaar gevangen houden. Hoe daaruit te ontsnappen met lijf, leden en toekomst intact? Adviseur en bestuurder Jurenne Hooi, afkomstig uit Curaçao en al decennia actief aan beide zijden van de oceaan, proeft Oostindië en Veenendaals recent verschenen Ongemak en heeft wel wat aanvullende aanbevelingen.
  • Gert Oostindie & Wouter Veenendaal, Ongemak (Prometheus 2022), 296 blz.
economie

Wat wil crypto?

door Krijn Soeteman

De stem van David Graeber klinkt na zijn overlijden in 2020 nog altijd door in vragen waar sindsdien geen antwoord op is gevonden: moeten we na Occupy en de kredietcrisis van 2008 over op een nieuw monetair systeem? En bieden crypto-tokens daarvoor een oplossing? Krijn Soeteman buigt zich over Bret Scotts Cloudmoney en heeft zo zijn bedenkingen bij het Bitcoin-evangelie: ‘Niemand stelt de vraag of het daadwerkelijk vooruitgang is of dat het slechts enorme winsten boekt voor een kleine groep bedrijven.’
geschiedenis

Nostalgie naar vrijheid: een kritiek op «Het begin van alles»

door Nico Wilterdink

'Graeber en Wengrow projecteren hun diepe onvrede met de huidige wereld op een geïdealiseerd verleden. Daarmee drukken ze een gevoel uit: dat het met de wereld van nu verschrikkelijk slecht gesteld is, dat we gevangen zitten in een allesoverheersend, onderdrukkend systeem waaruit ontsnappen vrijwel onmogelijk is.' Nico Wilterdink plaatst de lyrische receptie van Graeber en Wengrows Het begin van alles in perspectief.

Kunst & Literatuur

oeuvre

Man in de marge: over het oeuvre van Anton Valens

door Guido van Hengel

De man in crisis? In het werk van Anton Valens is het niet anders, zo oppert Guido van Hengel in zijn eervolle oeuvrebespreking van de schrijver en kunstenaar die ons precies een jaar geleden is komen te ontvallen. Een oeuvre waarin de getroebleerde en zenuwachtige man uit de misère klimt door domweg bezig te blijven.
roman

Op zoek naar het leven van een verdwenen dichter

door Maria Kager

Maria Kager las het verslag van een obsessieve zoektocht naar het leven van de achttiende eeuwse dichter Eibhlín Dubh Ní Chonaill in A Ghost in the Throat, het prozadebuut van Ierse dichter Doireann Ní Ghríofa – waarvan de ‘wilde ondefinieerbaarheid’ haar tegen verwachting in internationaal op de kaart zette. Vol echo’s uit het verleden brengt het vergankelijkheid in beeld – van de vrouwelijke dichter, van haar uitstervende taal – waarmee het werk uitgroeit tot een interdisciplinaire zoektocht die niet meer te reduceren is tot een biografisch onderzoek, aldus Kager. De hervertelling van deze beroemde roep om wraak, rouw en verdriet, neemt je mee naar ‘de kieren van een mannelijke geschiedenis’ en verklankt het ritme van het alledaagse, van dat wat normaal wordt uitgewist.
roman

Troost tegen de klippen op

door Jannah Loontjens

Schrijverscollectief Fixdit streeft naar meer diversiteit in de canon en het literaire veld. Op deze plek delen de auteurs van Fixdit hun visie op literaire teksten die van belang zijn voor een meerstemmige wereld. Voor haar persoonlijke bijdrage las Jannah Loontjens Companion Piece van de Schotse schrijver Ali Smith, in wiens werk een heldhaftige vorm van troost schuilgaat.
feminisme

Een nieuw artistiek bondgenootschap

door Loren Snel

Vergeten namen, eenzijdige canonvorming. Is het niet tijd voor een nieuwe routekaart van de Nederlandse literatuur? Loren Snel bespreekt Optimistische woede van schrijverscollectief Fixdit en breekt een lans voor de activistische insteek van het boek – waarmee de samenstellers vanuit politieke overtuigingen het literaire landschap grondig willen hervormen.
boekencultuur

Schuld & boete

door Lodewijk Verduin

Een terugkerend thema in de Nederlandse literatuurgeschiedenis: de foute schrijver. Bertram Mourits' De achterkant van de bevrijding is een historische waarschuwing aan zowel de schrijver als de lezer. Want, nee, niet alle schrijvers waren even fout en niet allemaal verdienen ze de literaire vergetelheid. Toch, waarschuwt Lodewijk Verduin op zijn beurt, opgeschreven ideeën kunnen zich in een mum van tijd in de werkelijkheid vestigen en ook dat vraagt van schrijvers en lezers een bijzondere verantwoordelijkheidszin.
roman roman

Schermwerken? ‘I’d prefer not to’: schuilen voor de cloud met Dirk Vis

door Boaz Groenendaal

Dirk Vis’ roman Paren of de kunst van de slaapkamer is niet alleen een veelzijdig onderzoek naar seks en tantra, maar minstens in dezelfde mate een roep om onze blik van het scherm weer naar boven te richten, stelt Boaz Groenendaal. Hij leest Vis’ roman als waardevolle bijdrage aan ‘het debat over de functie van ons lichaam in onze neoliberale en digitale samenleving’, waarin Vis vooral pleit voor het ontstijgen van de digitale stortvloed van apps en online vergaderen. Hoe? Door fysieke ontlading, en de tijd die je anders zo constant door de vingers glipt weer tastbaar te maken.
roman

De lange arm van sultan Abdülhamit

door Hamide Doğan

Jaren voor corona begon Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk zijn creatieve verkenning van de aard van pandemieën. De bevindingen van de Turkse schrijver komen tot leven in zijn onlangs uitgebrachte roman, De nachten van de pest (2022). Hoewel de roman zich afspeelt in een tijd van de pest in de twintigste eeuw zoekt Hamide Doğan onder de oppervlakte naar hoe pandemieën de nationale identiteit beïnvloeden. Hiermee werpt zij licht op de dichotomieën die de roman behelst: religie en wetenschap, traditie en moderniteit.
roman

Daphne slaat terug

door Jacqueline Klooster

In 2022 publiceerde Mark Prins The Latinist, een roman die staat in de traditie van dark academia-boeken als De verborgen geschiedenis van Donna Tartt. Toch wijkt Prins af van deze traditie door een andere route in te slaan, die van de feministische herschrijving van de klassieken: ‘het oude verhaal moet op eigen terrein en met eigen middelen verslagen worden, de mythe moet van binnenuit hernieuwd worden’. Jacqueline Klooster volgt het spoor van Prins, en laat zien hoe dat uitmondt in een academische satire van formaat.

Wetenschap & Wij

klimaat

Borssele onder water en Amersfoort aan Zee

door Frans W. Saris

Borssele 2.0? Even leek het alsof Fukushima afmaakte wat Tsjernobyl begon: het einde van de kernenergie. Maar dankzij Poetins oorlog, de klimaatdoelen en een flinke scheut techno-optimisme is de nucleaire droom weer helemaal terug. Een verraad aan de geschiedenis en de toekomst, zegt Frans W. Saris, die aan de wieg stond van de uraniumverrijking én talloze groene transitieprojecten. Laat je niet voor de gek houden, waarschuwt hij: het kan anders en het moet anders, want atoomsplitsing en menselijke feilbaarheid... het blijft een levensgevaarlijke combinatie.
gezondheid

De stilte doorbroken: een geschiedenis van de spermabank

door Mieneke te Hennepe

‘Dokters en patiënten, normen en waarden, geneeskunde en geld, identiteit en genetica’ – Tinne Claes laat in Zaad zonder naam overtuigend zien dat in de geschiedenis van de spermabank altijd verschillende belangen met elkaar in strijd zijn. Mieneke te Hennepe las Claes' boek en ontdekte waarom de dubbele geheimhouding over donorinseminatie zo hardnekkig kan zijn, maar ook hoe de taboes rondom anonimiteit doorbroken kunnen worden.
paleontologie

De dinosaurus is dood, lang leve het zoogdier!

door Sicco de Knecht & Gijs Rademaker

Het zoogdier is bezig aan een opmars, een renaissance in de paleontologie welteverstaan. Met de publicatie van twee toonaangevende overzichtswerken komt het publieke beeld dat we hebben van prehistorische zoogdieren op losse schroeven te staan, Sicco de Knecht en Gijs Rademaker laten zien waarom.
wiskunde

Von Neumann: de wetenschapper die de toekomst maakte

door Jeanine Daems

Wiskundige John von Neumann (1903-1957) droeg onder meer bij aan de ontwikkeling van de kwantummechanica, de atoombom, de computer en de speltheorie. Hij werkte samen met grootheden als Robert Oppenheimer en Alan Turing. Biograaf Ananyo Bhattacharya benadrukt vooral de baanbrekende kracht van Von Neumanns werk. Jeanine Daems zocht in 'De man uit de toekomst: het visionaire leven van John von Neumann' ook naar de menselijke diepte. Slaagt Bhattacharya erin zowel de persoon als zijn denken recht te doen, of zit de mythe van het wetenschappelijk genie daarvoor teveel in de weg?
filosofie

Geschiedenis als luisteren

door Lukas M. Verburgt

Nu de eerder doodverklaarde geschiedenis haar wederopstanding beleeft op het wereldtoneel, is het voorstelbaar maken van een toekomst die beter is dan het heden belangrijker dan ooit. In de NIAS-Wesselingreeks gaat Lukas M. Verburgt in gesprek met prominente historici om erachter te komen wat dit betekent voor de rol van de geschiedenis in het heden. In de vijfde bijdrage voor de reeks: Alexandra Hui over de geschiedenis van geluid, en de relatie tussen geschiedenis en geluid: 'Er ontstaan steeds nieuwe geluiden, en met die nieuwe geluiden ook nieuwe manieren van luisteren.'
wiskunde

Een tekort aan problemen

door Samuel Vriezen

In 'Revolutionary Mathematics' bepleit Justin Jocque een nieuwe wereld. Een wereld waarin we oog hebben voor het valse neutrale voorkomen van algoritmes, en waarin de wiskundige theorieën die hieraan ten grondslag liggen niet langer ‘de essentiële ongelijkheid van de kapitalistische maatschappelijke orde’ reproduceren, aldus Samuel Vriezen. Hij onderzoekt hoe Jocque in zijn boek de metafysische implicaties van het informatiekapitalisme opspoort, en zet vraagtekens bij wat die revolutionaire wiskunde volgens Jocque betekent.

Toen & Nu

politiek

De BVD in de Nederlandse politiek

door Ben de Jong

Hoe schat je in wanneer het democratisch bestel gevaar loopt en met welke middelen mag dit van overheidswege worden beschermd? Ben de Jong schetst hoe De BVD in de politiek van Jos van Dijk op het eerste gezicht het bestaan van de Binnenlandse Veiligheidsdienst afweegt tegen het daadwerkelijke gevaar dat uitging van de Communistische Partij Nederland. Maar, schrijft De Jong, in de vraag of dit gevaar het ingrijpen van de BVD wel rechtvaardigde schuilt de verleiding om nu, decennia later, de angst voor het communisme als ‘overdreven’ te bestempelen en daarmee de acties van de BVD als te ver gaand.
middeleeuwen

De gevolgen van een pandemie

door Claire Weeda

Tussen de veertiende en de zeventiende eeuw woedde op mondiale schaal de tweede pestepidemie. De enorme demografische krimp die de Zwarte Dood tot gevolg had, leidde destijds tot technologische doorbraken en economische bloei. Is dit een onvermijdelijk gevolg van een pandemie, vraagt Claire Weeda zich af tijdens het lezen van The World the Plague Made van James Belich. En, hoe breng je zulke wereldomspannende ontwikkelingen bij elkaar op een manier die niet alleen overtuigend is maar ook recht doet aan de onderliggende lokale realiteiten?
religie

Hoe God zijn lichaam verloor

door Lieke Wijnia

Hoe ziet God eruit? Velen zouden denken aan een welwillende man met een baard omringd door licht en engelen, een metafysisch wezen boven de wolken. In haar boek God: een anatomisch onderzoek verkent auteur Francesca Stavrakopoulou het beeld van God als een fysiek wezen in plaats van het metafysische beeld dat wij het beste kennen. Lieke Wijnia bespreekt via Stavrakopoulous studie het godsbeeld door de jaren heen.
Advertentie
Princeton-university-press