2024#4 (augustus / september)

Toen & Nu

dekolonisatie

‘Nixolisa ngani?’ – Waarmee bied je je excuses aan?

door Panashe Chigumadzi

Voor zover ze beleden worden, worden de Nederlandse excuses voor het slavernijverleden dat toch vooral met de mond. Maar, vraagt Panashe Chigumadzi in haar ZAM Nelson Mandela-lezing, hoe kun je om vergiffenis vragen zonder als daad van berouw ook daadwerkelijk iets op te geven en zo iets te doen aan de gevolgen van 'eeuwen aan economische, politieke, sociale en geestelijke misdaden'?
geschiedenis

Tussen Vlaamse natievorming en academische geschiedschrijving

door Stefaan Marteel

Sinds januari staat de Encyclopedie van de Vlaamse beweging online, het nieuwe standaardwerk over de Vlaamse emancipatiestrijd en natievorming. Tegelijkertijd beleeft het partijpolitieke Vlaams-nationalisme een nieuw hoogtepunt. Zo schijnt deze Encyclopedie een bijzonder licht op de gespannen relatie tussen Vlaams-nationalisme en het wetenschappelijke onderzoek ernaar, schetst Stefaan Marteel.
biografie

Belinfante: een leven in en buiten de wereld

door Maurice Swirc

De Portugees-Joodse jurist Guus Belinfante speelt zich na de oorlog in de kijker in de Bijzondere Rechtspleging (1945-1946), tekent in 1954 in opdracht van de regering voor een revolutionaire veroordeling van het Nederlands handelen tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog, en ruimt na een glansrijke academische loopbaan die culmineert in de bezetting van het Maagdenhuis uiteindelijk in 1972 teleurgesteld het veld als rector magnificus van de UvA. Maurice Swirc bespreekt de uitstekende biografie van Geke van der Wal en plaatst kanttekeningen.
geschiedenis

Een totaalgeschiedenis van de USSR en de VS

door Erik de Gier

Socioloog en amerikanist Erik de Gier leest Karl Schlögels ambitieuze totaalgeschiedenissen van de Sovjet-Unie en het Amerikaanse Empire. Schlögel vergelijkt de leefwerelden van de Amerikaanse eeuw met die van de Sovjet-utopie en maakt invoelbaar hoezeer de Sovjet-Unie het veel succesvollere moderne Amerika trachtte te imiteren, maar evengoed hoe gefascineerd de VS waren door het sovjet-experiment.
biografie

Een gewone, grootse, complexe vrouw: een nieuw portret van Elizabeth Stuart

door Anna-Luna Post

Elizabeth Stuart blijft fascineren. Literatuurhistoricus Nadine Akkerman dook in haar leven en cultuurhistoricus Anna-Luna Post bespreekt de biografie die daaruit voortkwam: 'Dit is een door en door feministisch boek. Dat betekent ook dat Akkerman de macht en positie van vrouwen in de vroegmoderne tijd niet bejubelt. Elizabeth was en bleef op cruciale punten afhankelijk van haar man, vader, broer en zoons. Ze was bij vlagen ook koppig, wrokkig en gemeen. Juist door die verschillende kanten te belichten, ontstaat een genuanceerd portret dat Elizabeth dicht op de huid zit.'
klimaat

Engagement, milieu en economie: een nieuwe Franse school

door Henk-Jan Dekker

Er bestaat een levendige Franse school die zich bezighoudt met de geschiedenis van (onze omgang met) de klimaatverandering. Henk-Jan Dekker bespreekt drie nieuwe titels: 'Het historische patroon dat nieuwe energievormen vrijwel altijd leiden tot een stijgend energieverbruik is vanzelfsprekend zorgwekkend met het oog op de toekomst.'

Wetenschap & Wij

ecologie

De verwoestijning van Gaza

door Esha Guy Hadjadj

'Om "de woestijn te laten bloeien" moet er eerst woestijn gemaakt worden.' Esha Guy Hadjadj leest over Forensic Architecture en de ecologische verwoesting van Gaza en ziet voortekenen: 'Terwijl de Israëlische regering volgens de meeste berichtgeving geen plan heeft voor Gaza na de oorlog, wekken de satelietbeelden een andere indruk.'
sociologie

Welvaartschauvinisme en wetenschap, een interview

door Verena Seibel

'Het narratief van de rationele, berekenende migrant die alleen naar Nederland komt om de Nederlandse voorzieningen te misbruiken, wordt door geen enkel onderzoek ondersteund', zegt NIAS Instituut Gak Fellow Verena Seibel.
wetenschapsgeschiedenis

Lofzang en hekeldicht op een vakgebied

door Ayhan Aksu

Oudhistoricus Jona Lendering heeft zich door de jaren heen ontwikkeld tot zowel de grootste pleitbezorger als de felste criticaster van de oudheidkunde. Aan de hand van Lenderings nieuwste boek Oudheid is een wetenschap schetst Ayhan Aksu een optimistischer beeld van de discipline, haar nieuwste onderzoeken, methodologieën en valkuilen.
cultuurwetenschappen

Weerbarstige materialen: betekenis en de materiële basis van cultuur

door Hanneke Stuit

'Hier stelt de wetenschapper zich niet op als iemand die het laatste woord over de betekenis van een cultureel fenomeen heeft, maar als een alert volger van de eigenschappen en toepassingen van ruwe grondstoffen, bewerkte materialen en afval.' Hanneke Stuit ontwaart een nieuwe, grondstoffelijke agenda voor de cultuurwetenschappen.
gezondheid

Niemand kan weten hoeveel een ander begrijpt’: neurodiversiteit, maskeren en representatie

door Femke Kok

Hoe verhoudt de emancipatie van autisten zich tot de voor hulp noodzakelijke diagnosticering, vraagt Femke Kok aan de hand van de boeken van Joanne Limburg en Devon Price. 'Autisme is een handicap, niet omdat het op zichzelf een beperking is, maar omdat autisten leven in een wereld die gebouwd is door en voor neurotypische mensen.'
gezondheid

Beperking als belichaamd protest: de gehandicapte bodymind als bron van cultureel en politiek verzet

door Lisanne Meinen

Cultuurwetenschapper Lisanne Meinen leest twee belangrijke nieuwe titels over handicap en neurodiversiteit en vraagt zich aan de hand daarvan af: hoe zou een zorgsysteem eruitzien dat de ervaringen van degenen die het betreft serieus neemt, en wat voor politiek biedt daar uitizcht op?
biologie

Wat is het doel van de Nieuwe Biologie?

door Christiaan Henkel

Twee recent verschenen boeken verkondigen de Nieuwe Biologie: How Life Works, a User’s Guide to the New Biology van de bekende wetenschapsjournalist Philip Ball en The New Biology: a Battle between Mechanism and Organicism van bio-ethicus Michael Reiss en de vooraanstaande wetenschapsfilosoof Michael Ruse. Beide boeken stellen dat er iets knelt tussen recente wetenschappelijke ontwikkelingen en ons wereldbeeld, maar komen volgens Christiaan Henkel vanuit hetzelfde uitgangspunt tot verschillende conclusies over de plaats van de mens in de natuur.

Politiek & Maatschappij

cultuurkritiek

De onmacht van het wokedebat

door Samuel Vriezen

'De historische Verlichting is meer dan een ideale Verlichting die opstijgt uit je favoriete passages, ook het gebruik (en misbruik) van die idealen is deel van de geschiedenis. Neimans analyse blijft achter bij de perversiteit van de historische werkelijkheid.' Samuel Vriezen over het historisch, en dus actuele, tekort van Susan Neimans Links ≠ woke.
politiek

Nederland, Noaberland? De rurale idylle in de Nederlandse politiek

door Jelte Olthof & Maarten Zwiers

Caroline van der Plas' pleidooi voor een 'Noaberstaat' vertoont sterke gelijkenis met de Amerikaanse states’ rights-ideologie: de macht vloeit terug van het nationale naar het lokale niveau, zodat men zich daar ten volle kan ontplooien, op basis van eigen tradities en rituelen. Jelte Olthof en Maarten Zwiers zien de rurale idylle als een romantisch filter dat de aard en impact van de eenentwintigste-eeuwse agrarische industrie versluiert en de rechten van minderheden inperkt.
cultuurkritiek

Nostalgie: geïdealiseerd verleden of inspiratie voor de toekomst?

door Guido van Eijck

Als we nostalgie zeggen, bedoelen we zelden iets goeds. Nostalgie staat voor wegdromen in een geïdealiseerd verleden, of erger, bijvoorbeeld wanneer het verleden wordt misbruikt voor kwestieuze politieke doeleinden. In zijn nieuwe geschiedenis van de nostalgie beschrijft Tobias Becker de herkomst van die negatieve betekenis, en biedt hij interpretaties voor de toekomst.
populisme

Populisme hier en nu

door Henk Pröpper

Deze week zijn de Europese Parlementsverkiezingen van 2024. Terwijl in steeds meer lidstaten van de EU radicaal- of extreemrechtse regeringen en coalities aan de macht komen en deze ook op het Europese toneel dominant dreigen te worden, leest Henk Pröpper fascisme- en populismeduider Antonio Scurati. Hoe de tekenen van onze tijd te lezen – en te reageren?
liberalisme

Postliberalisme: de brug richting autocratie al halfweg over

door Jozef Waanders

Er wordt van alles beweerd over het 'postliberalisme', de nieuwste loot aan de stam van de liberalismekritiek, maar wat is het nu eigenlijk? Jozef Waanders leest Bart Jan Spruyt, Hans-Martien ten Napel, Ad Verbrugge en anderen en constateert: 'Het blijkt een wolk van vooral conservatieve ideeën, gekant tegen het radicale individualisme van het liberalisme dat met zijn negatieve vrijheidsopvatting elke morele of gemeenschappelijke invulling van die vrijheid in de weg zou staan', maar de stroming lijkt niet 'in liberalismekritiek geïnteresseerd om de weerbaarheid van onze liberale democratie te vergroten'. Integendeel.
publieke ruimte

Bouwen! Bouwen! Bouwen! (maar dan anders graag)

door Binne de Haan

Als het vandaag over wonen gaat, gaat het over zaken als de huizenmarkt, overwaarde en hypotheekrenteaftrek. Maar het is natuurlijk geen natuurwet die dat bepaalt, en er zijn tekenen van een kentering in dit denken. Binne de Haan pakt er twee geschiedenissen over gesloopte Nederlandse 'krottenwijken', de biografie van een van onze invloedrijkste modernistische architecten en een filsoofisch doe-het-zelf bouwboek bij om de tekenen mee te lezen.
feminisme

Over Sara Ahmed en de feminist killjoy

door Sigrid Wallaert

Filosofe Sigrid Wallaerts promotie-onderzoek gaat over de productieve waarde van feministische woede, met als onbetwist icoon de Brits-Australische schrijver en wetenschapper Sara Ahmed: 'Geluk is toch altijd goed, wie kan er nu vraagtekens zetten bij geluk? En dan verschijnt de feminist killjoy op het toneel om erop te wijzen dat er vaste "happiness scripts" bestaan, "gendergerelateerde instructies voor wat vrouwen en mannen moeten doen om gelukkig te zijn."' Een lofzang op lastig doen.

Kunst & Literatuur

poëzie Aldaar (rubriek)

Turkije: een roman als totaalervaring

door Hanneke van der Heijden

In de nieuwe editie van Ahmet Hamdi Tanpınar’s Huzur is de in Istanbul spelende roman uit 1949 een totaalervaring. Tekentjes en schetsen, archieffoto’s en een playlist met muziekstukken die een rol spelen in de roman: Meer is meer, vindt Hanneke van der Heijden. In de rubriek Aldaar laten literair vertalers zien hoe literatuur nieuwe, meer doorleefde perspectieven kan bieden op wat hier actualiteit heet.
  • Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur (Dergâh 2023), 488 blz.
Aldaar (rubriek)

Gaza: een roman

door Djûke Poppinga

In de rubriek Aldaar laten literair vertalers zien hoe literatuur nieuwe, meer doorleefde perspectieven kan bieden op wat hier actualiteit heet. De Palestijnse schrijver en psycholoog Mahmoud Jouda (1985) vluchtte twee maanden geleden uit Gaza. In zijn roman Een tuin voor verloren benen onderzoekt hij de werkelijkheden van Palestijnen niet alleen tegen het licht van de bezetting, maar laat hij ook een kritisch geluid horen over wat zich binnen de Gazaanse samenleving afspeelt.
Aldaar (rubriek)

China: de Aardetempel en ik

door Mark Leenhouts

‘Zoals het park voor auteur Shi Tiesheng altijd die ‘serene plek’ in zijn ‘overvolle stad’ was, zo lijken lezers uit het stormachtig veranderende China al ruim dertig jaar hun toevlucht te nemen tot zijn ingetogen essay De Aardetempel en ik.’  In de rubriek Aldaar laten literair vertalers zien hoe literatuur nieuwe, meer doorleefde perspectieven kan bieden op wat hier actualiteit heet.
Aldaar (rubriek)

Japan: Akutagawa en AI

door Luk Van Haute

Luk van Haute geeft inzicht in de grote prijzen en kleine controverses binnen de Japanse letteren, waarom de novelle zo’n populair genre is, en hoe uitgevers en auteurs zich tot de toenemende aanwezigheid van AI verhouden. In de rubriek Aldaar laten literair vertalers zien hoe literatuur nieuwe, meer doorleefde perspectieven kan bieden op wat hier actualiteit heet.
literatuurgeschiedenis

Oekraïense literatuur in vertaling: een overzicht

door Uilleam Blacker

Ondanks haar rijkdom bleef de Oekraïense literatuur tot 2022 grotendeels onontdekt. Uilleam Blacker, universitair hoofddocent aan de UCL en literair vertaler gespecialiseerd in de Oekraïense en Oost-Europese cultuur, geeft een korte geschiedenis van de onderdrukking van de Oekraïense literatuur en een uitgebreid overzicht van de meest lezenswaardige hedendaagse werken en klassiekers.
boekencultuur

VBK en de Holland-Amerika-boekenlijn

door Daphne de Heer

Vaste columnist voor de Nederlandse Boekengids Daphne de Heer zoekt er de kracht voor: ieder nummer haar kijk op kwesties in de wereld van de Nederlandse literatuur. In deze aflevering: wat er zoal gedebiteerd wordt over de kansen en risico's van de consolidaties en overnames in de Nederlandse uitgeefwereld.
beeldende kunst

Over vrouwelijke kunstenaars en idioom

door Manon Uphoff

Schrijverscollectief Fixdit streeft naar meer diversiteit in de canon en het literaire veld. Op deze plek delen de auteurs van Fixdit hun visie op literaire teksten die van belang zijn voor een meerstemmige wereld. Manon Uphoff laat in deze aflevering haar licht schijnen op curatoren en auteurs die zich inspannen om het idioom van vrouwelijke kunstenaars en schrijvers voor het voetlicht te brengen.
interview

‘Je mag me interessanter maken’: een interview met Miriam Toews

door Nora van Arkel

De Canadese schrijfster Miriam Toews (1964) schreef negen boeken, waaronder het succesvol verfilmde Wat ze zeiden en haar nieuwste roman, Nachtgevechten. Toews groeide op in een mennonitische gemeenschap in Steinbach, Canada, die ze op haar achttiende verliet. Ze schreef haar eerste roman in een lekkende, onafgebouwde kelder, terwijl ze werkte als radiopresentatrice. Veel van haar fictie speelt zich af in mennonitische gemeenschappen, maar haar meest recente werk niet. Nachtgevechten wordt bevolkt door drie Salinger-achtige personages: moeder, dochter en oma, drie generaties vrouwen die dicht op elkaar leven in één huis. Nora van Arkel sprak Toews in het Ambassade Hotel in Amsterdam. Ze leek voortdurend na te denken terwijl ze sprak, waardoor de woorden niet altijd snel maar wel altijd afgewogen kwamen. Ze was een warme, kalme en vrolijke aanwezigheid in het kleine kamertje aan de gracht.
oeuvre

Je tirannieke brein: Ingeborg Bachmanns Todesarten-project

door Tessel Veneboer

'Volgens Bachmann was het fascisme nog steeds deel van de privésfeer, in de huishoudens van de Oostenrijkers zelf, en werd er door zo goed als iedereen weggekeken van de verschrikkingen die dat fascisme recentelijk had aangericht. Het is dan ook juist de privésfeer die Bachmann in haar werk onderzoekt.' Tessel Veneboer over Bachmanns leven en werk, haar zoektocht naar een waarachtige taal.
poëzie

Een vat vol tegenstrijdigheden

door David Rijser

Behalve de man die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heeft David Rijser nooit een wonderlijker kerel gekend dan Piet Gerbrandy – die zijn ziel en zaligheid heeft gelegd in een klassiek leerdicht, in een tijd dat dat genre volledig is afgeschreven. Maar het werkt, omdat Gebrandy staat 'op het hoogtepunt van zijn kunnen en tegelijkertijd het moment dat hij zich meer en meer van de tijdelijkheid van dat kunnen bewust wordt'.
roman

Je bent nooit klaar met je moeder

door Hannah Roels

De verhouding tussen moeders en dochters is tot op de dag van vandaag merkwaardig afwezig in de literatuur. Hannah Roels leest Caro Van Thuyne's Bloedzang en ziet wat een vruchtbare grond hier onontgonnen is gebleven: 'En terwijl de moeder bij het vrouwelijke nageslacht een bondgenoot in de pijn zoekt, keurt ze de gevoelens en verlangens van de dochter zelf af. Leert haar om zich ervoor te schamen. "Reken maar dat het kind de minachting zal horen en indrinken."’
  • Caro Van Thuyne, Bloedzang (Koppernik 2023), 428 blz.
roman

Voorbij de gimmick: online vormen in de Nederlandstalige letteren

door Nadia de Vries

Online culturen bewegen zo snel dat boeken die expliciet verwijzen naar online platforms en jargon snel achterhaald zijn: verhalen over Facebook of romans met ‘smileys’ en ‘emoticons’ zijn inmiddels historische drama’s. Hoe dan toereikend te schrijven over levens die zich steeds meer online afspelen? Nadia de Vries richt zich op twee romans waarin de materialiteit van het internet geen bijzaak of afwijkend spektakel is, maar een blauwdruk voor literair experiment.
  • Tiemen Hiemstra, W. (Das Mag 2023), 221 blz.
  • Vincent Van Meenen, 0xBlixa (Das Mag 2023), 168 blz.
literatuur roman

Navigatie in een wereld zonder expliciete regels

door Mariëtte Haveman

Jurylid Mariëtte Haveman bespreekt de winnende inzending voor de Amarte Literatuurprijs 2024, Julien Ignacio’s wereldomspannende roman Goudjakhals: ‘Dat Goudjakhals mij en zoveel lezers overtuigt, is een gevolg van de manier waarop de schrijver ons weet mee te voeren op de vleugels van zijn taal. Door de geestigheid, de warmte en de kennis van zaken waarmee hij zijn personages neerzet. Door de rijkdom aan geuren en kleuren. Door dat hele wonderbaarlijke vermogen om de meest verafgelegen, moeilijk toegankelijke werelden, in woorden tot leven te wekken.’
  • Julien Ignacio, Goudjakhals (Van Oorschot 2023), 288 blz.

Politiek & Maatschappij

• Alle dossiers
Advertentie
Banner-Wortel-1454×183