2023#4 (augustus / september)

Politiek & Maatschappij

politiek

Eternal ereschuld of the spotless mind

door Saskia Pieterse

De parlementaire enquêtecommissie stelt dat er sprake is van een 'ereschuld' tegenover Groningen. Saskia Pieterse legt de koloniale én paternalistische wortels van die term bloot. In haar essay laat ze zien dat zowel sentimenteel schuldbesef als strenge begrotingsdiscipline al sinds de koloniale tijd onderdeel zijn van de Nederlandse politieke verbeelding. 
politiek

Groningen en het gas

door Marin Kuijt

Op 9 mei reageerde het kabinet op het rapport Groningers boven gas van de Parlementaire enquête aardgaswinning Groningen. Historicus Marin Kuijt betoogt dat het bijna 2000 pagina's tellende rapport weliswaar over de uitvoering en communicatie van het gasbeleid gaat, maar dat beleid zelf ondertussen niet ter discussie stelt. Alle terechte zorg voor Groningen ten spijt, zal deze fundamentele vraag ongesteld en onbeantwoord blijven: is de eerste zorg van de Nederlandse staat het mogelijk maken van 'verantwoorde winning’, of de bescherming van haar burgers tegen klimaatverandering? 
politiek

Het failliet van de schuldhulpverlening

door Laura Wagenaar

Jurenne Hoois Eigen schuld rekent snoeihard af met de uitgangspunten waarop de tekortschietende Nederlandse schuldhulpverlening gestoeld is. In plaats daarvan moet er vanuit een andere blik gehandeld worden. ‘Maar wie moet deze handschoen oppakken’, vraagt Laura Wagenaar zich af, ‘en zijn we het stadium van open uitnodigingen niet voorbij?’
Antisemitisme

Antisemitisme, anti-Palestijns racisme en Europa: pleidooi voor een kritisch en democratisch debat

door Hilla Dayan & Yolande Jansen

Socioloog Hilla Dayan en politiek filosoof Yolande Jansen betogen dat Europa uit de ingebeelde rol van 'omstander' moet komen, wil een constructieve kritiek op Israël mogelijk worden. De onderdrukking van de Palestijnen door de Israëlische staat hangt volgens hen nauw samen met de huidige Europese politiek, de Europese nationalistische verbeelding en de koloniale geschiedenis. De veronachtzaming van deze invloed levert een historisch en politiek vacuüm op waarin problematische antisemitismedefinities effectieve kritiek uitsluiten, juist op het moment dat die harder nodig is dan ooit.
democratie

Liberale nostalgie als haperende kritiek

door Rudi Laermans

Socioloog Rudi Laermans betoogt dat Doe zelf normaal van Maxim Februari uiteindelijk gestoeld is op liberale nostalgie. Februari ziet twee acute gevaren voor de democratische rechtstaat: de groeiende rol van digitale technologieën en de tot grootscheeps ingrijpen nopende klimaatcrisis. Laermans stelt echter dat de rechtstaat nooit een liberale idylle was van politieke autonomie. In zijn tegendraadse lezing van Februari wijst hij op andere krachten die de rechtstaat bedreigen.
cultuurkritiek

Gemene (on)gelijkheid: verleden en toekomst van de meent

door Esther Beeckaert

‘Kapitalisme is afhankelijk van het voortdurend aanboren en zich toe-eigenen van nieuwe meenten om groei mogelijk te maken.’ Esther Beeckaert las Thijs Lijsters Wat we gemeen hebben en de geschiedenis van de meenten die hij daarin schetst. Een roep om verzet tegen de multinationals die van moderne meenten als gezondheidszorg en kennisverwerving een financieel en exclusief product willen maken, en tegelijkertijd een waarschuwing voor het romantiseren van de gemeenschappelijkheid van weleer.
geschiedenis

Historikerstreit 2.0: wat doen we met de Holocaust?

door Marie-José Klaver

Na de 'Historikerstreit' (1986-1987) woedde de afgelopen jaren in Duitsland de 'Historikerstreit 2.0'. Marie-José Klaver legt uit wat er in deze actuele discussie over de herinnering aan de Holocaust op het spel staat. Ook denkt ze na over de consequenties van deze strijd voor het Nederlandse literatuuronderwijs.
technologie cultuurkritiek

Huizinga vergeten? Op zoek naar een nieuwe spelmoraal

door Dennis Jansen

Hoe ziet een eigentijdse definitie van ‘spel’ eruit? Mediaonderzoeker Dennis Jansen legt de nieuwe boeken van Miguel Sicart en Aaron Trammell naast Johan Huizinga’s klassieke Homo ludens en confronteert de westerse speltheorieën met hun grootste tekortkomingen. Want, zo oppert Jansen, willen we spel echt democratiseren, dan moeten we zijn uitsluitende mechanismes eerst onder ogen zien.
cultuurkritiek

De snelweg als fascistisch monument

door Maarten van der Graaff

De inmiddels banale snelweg is geboren uit een ideologie van fascisme en ‘fossiele mannelijkheid’. Maarten van der Graaff ontwaart een beladen geschiedenis die vandaag de dag nog haar stempel drukt in nationalisme, klimaatontkenning en vrouwenhaat.
cultuurkritiek

Nachtangst

door Joost de Bloois

In Het voortleven van de vuurvliegjes bouwt cultuurcriticus Georges Didi-Huberman voort op Pier Paolo Pasolini’s profetische artikel ‘De leegte van de macht’. Hierin maakt het ‘oude’ Italië plaats voor de consumptiemaatschappij en verdwijnen Rome’s vuurvliegjes door klimaatverandering. Joost de Bloois ziet in Didi-Huberman een verzet tegen dit apocalyptisch denken, en een wens om de vuurvliegjes de nacht weer te laten verlichten.

Wetenschap & Wij

ecologie

Geen panacee, wel een antidotum: de visie van Rachel Carson

door Jetske Brouwer

Jetske Brouwer las Verstild voorjaar, Rachel Carsons profetische schrijven uit de jaren zestig dat inmiddels is uitgegroeid tot een ecofeministische klassieker. Een boek dat in tijden van extreme klimaatverandering nog meer oproept tot ‘een ecologische visie, waarin het menselijke bestaan wordt gedecentraliseerd en juist onderdeel uitmaakt van een web waarin alle levensvormen met elkaar verbonden zijn.’
gezondheid

Een zieke psychiater

door Arthur Eaton

Arthur Eaton las Strijd om de ziel, de nieuwe biografie van Koen Hilberdink over de psychiater en psychoanalyticus P.C. Kuiper. Meermaals zelf psychotisch en depressief en daarover openhartig, leverde Kuiper als ‘psychiater die zelf tot waanzin was vervallen’ behoorlijke controverse op. Eaton nam de ‘grauwe kleuren’ van Hilberdinks relaas onder de loep.
filosofie

Hannah Arendt, imperialisme en de boemerangthese

door Liesbeth Schoonheim

Liesbeth Schoonheim las Hannah Arendts Imperialisme en ontleedde Arendts analyse van rasdenken. Als de intellectuele tegentraditie die alles wat van waarde is, heeft verslonden, maar ook de daaraan gebonden bureaucratie die de institutionalisering van dit rasdenken bewerkstelligt.
klimaat

Sabotage als collectieve actie

door Laura Pannekoek

Na de Nord Stream-explosies en de protesten van Extinction Rebellion is How to Blow Up a Pipeline van Andreas Malm relevanter dan ooit. Laura Pannekoek las de Nederlandse vertaling van Malms boek en vraagt zich met hem af wat politieke actie is, hoe daar concreet vorm aan gegeven kan worden en waarom eco-sabotage voortkomt uit een gemis van politiek leiderschap.
geschiedenis

Leve de activistische geschiedschrijving!

door Lukas M. Verburgt

Nu de eerder doodverklaarde geschiedenis haar wederopstanding beleeft op het wereldtoneel, is het voorstelbaar maken van een toekomst die beter is dan het heden belangrijker dan ooit. In de NIAS-Wesselingreeks gaat Lukas M. Verburgt in gesprek met prominente historici om erachter te komen wat dit betekent voor de rol van geschiedenis. Voor de zevende bijdrage aan de reeks sprak hij de in Nederland geboren maar sinds lange tijd in Amerika werkzame Marjoleine Kars over het Nederlandse koloniale verleden en de methodologische relevantie van activistische geschiedschrijving.

Kunst & Literatuur

essays

Wie zijn mijn lezers? Een daad van bevrijding

door Fatma Aydemir

Hoe moet een schrijver zich verhouden tot de brandende kwesties van zijn of haar tijd? En wat zegt de Europese literatuur van nu over de staat van Europa? In haar Staat van de Europese Literatuur vraagt Fatma Aydemir voor wie ze schrijft, voor wie ze geacht wordt te schrijven, en wat dat betekent voor haar schrijverschap: ‘Waar sommige fictie een universele werking wordt toegedicht, worden andere verhalen beschouwd als “niche-literatuur” die geen algemene uitspraken over een samenleving kan doen.’ 
literatuurwetenschap

Verdacht vrolijk: een culturele geschiedenis van ‘cheerfulness’

door Esther Op de Beek

Hoeveel vrolijke foto's kun je al scrollend op social media verdragen voordat de somberheid toeslaat? In zijn cultuurgeschiedenis over 'cheerfulness'  laat Timothy Hampton zien dat de hedendaags uitholling van vrolijkheid niet het hele verhaal is. Zo werd ooit gedacht dat de Christelijke liefdadigheid een blijmoedige gemoedstoestand nodig had. Esther op de Beek las Hamptons 'wervelende analyses van romans, filosofische essays en gedichten' en laat zien welke lijnen er vanaf Paulus tot aan de hedendaagse zelfhulpcultuur lopen.
interview

‘De zaak voor de roman is nooit sterker geweest’: een interview met Eleanor Catton

door Nora van Arkel

Voor de interviewreeks van de Nederlandse Boekengids sprak Nora van Arkel de Nieuw-Zeelandse auteur Eleanor Catton, van wie onlangs de langverwachte derde roman Het Woud van Birnam verscheen. Een gesprek over studentenprotesten, romanpersonages en de morele verkenningstochten die romans te bieden hebben.
poëzie

Een vuurtoren van schedels

door Ezra Hakze

‘De meligheid mag dan anders doen vermoeden, hier is iemand aan het woord die de poëzie heel serieus neemt.’ Het engagement van Arno Van Vlierberghe is in zijn nieuwe bundel Ex Daemon ambitieus, schrijft Ezra Hakze. Te midden van mondiale crises gaat Van Vlierberghe uit zijn dak om zijn lezers een vrije en ongeremde blik op te dragen. Volgens Hakze een apocalyptische wind die steeds uit onverwachte hoek komt opsteken: ‘de wereld willen veranderen met gedichten schrijven heeft ook iets absurds’. 
  • Arno Van Vlierberghe, Ex Daemon (het balanseer 2022), 80 blz.
essays

Speurneus in de nieuwe stad: Annie Ernaux in ‘Almere’

door Pieter Hoexum

In De blik naar buiten blikt Annie Ernaux terug op de jaren die zij doorbracht in overloopgemeente Cergy, ook wel het Almere van Frankrijk. Pieter Hoexum leest in haar ervaringen een introspectieve speurtocht door een bewoner van een uit de grond gestampte gemeente en ook een groot schrijver die hier haar eigen poëtica leert kennen.
roman

Het repertoire van de streekroman: oude en nieuwe verhalen

door Anneloek Scholten

Niet alleen in de politiek woedt een debat over stad versus platteland; ook in de literatuur klinkt aanhoudend kritiek over te randstedelijke boeken. Anneloek Scholten contextualiseert De beesten van Gijs Wilbrink en bepleit een herwaardering van de streekroman, opdat deze niet wordt ‘gereduceerd tot de meest beperkte versie van zichzelf.’
  • Gijs Wilbrink, De beesten (Thomas Rap 2022), 399 blz.
vertalen

Ton Naaijkens, door het onvertaalbare heen vertalen

door De jury van de Martinus Nijhoff Vertaalprijs

Het Prins Bernhard Cultuurfonds kent de Martinus Nijhoff Vertaalprijs 2023 toe aan de emeritus hoogleraar Duitse letterkunde en vertaalwetenschap Ton Naaijkens, wiens vertaling van de onvertaalbaar geachte Paul Celan geldt als zijn levenswerk, om zo ‘de Nederlandse afstand tot Celan kleiner te laten worden’.
oeuvre

De vele gedaantes van Eduardo Halfon

door Brigitte Adriaensen & Reindert Dhondt

Veel lezers kennen de werken van Latijns-Amerikaanse namen als Gabriel García Márquez of Mario Vargas Llosa. Minder bekend is het oeuvre van de Joods-Guatemalteekse schrijver Eduardo Halfon – een auteur wiens werken worden gekenmerkt door een positie tussen verschillende generaties, en tussen Latijns-Amerika, de Verenigde Staten en Europa. Brigitte Adriaensen en Reindert Dhondt doken in de novelles en korte verhalen van deze veelzijdige auteur.
literatuurwetenschap

Ruimte voor literaire ontregeling

door Ernestine Comvalius

‘Vele Caribische schrijvers hebben zich weliswaar hier gevestigd, maar de band met hun thuisland is de levensader die door hun werk loopt.’ Ernestine Comvalius leest de bloemlezing Dat wij zongen en werpt een kritisch licht op de voortdurende vervorming van het Caribisch perspectief door de neo-koloniale context waarbinnen die zich ontwikkelt.
  • Julien Ignacio, Raoul de Jong en Michiel van Kempen (samenstellers), Dat wij zongen (Das Mag 2022), 340 blz.
oeuvre

Katherine Mansfield, zo dichtbij, zo ver

door Sanneke van Hassel

Schrijverscollectief Fixdit streeft naar meer diversiteit in de canon en het literaire veld. Op deze plek delen de auteurs van Fixdit hun visie op literaire teksten die van belang zijn voor een meerstemmige wereld. Auteur Sanneke van Hassel laat haar licht schijnen op het leven en werk van Katherine Mansfield, godmother van het korte verhaal, altijd een zorgvuldige en haast poëtische compositie van het alledaagse.
essays

Dubbellevens, of: vier gedachten over wat een vrouwelijke tekst zou kunnen zijn

door Basje Boer

Basje Boer vraagt zich af of het schrijverschap nog altijd met zogenaamd  'mannelijke' waarden als autonomie en genialiteit wordt geassocieerd. Schrijven vrouwelijke auteurs als Amina Cain en Elizabeth Hardwick daarom vaak over een dubbelleven? ‘Maar wellicht is het precies het bewegen tussen twee werelden, tussen de schaduwen en de schijnwerpers, die deze teksten ‘vrouwelijk’ maakt.’ 
oeuvre

Over Jannah Loontjens

door Annelies Verbeke

Voor het verschijnen van Jannah Loontjens’ nieuwste boek schreef Annelies Verbeke een beschouwing over haar veelzijdige oeuvre. Bij het lezen van haar dichtbundels, romans en boeken waarin autobiografie en filosofie elkaar kruisen, staat Verbeke stil bij de ‘schijnbare transparantie’ die zij zo tekenend vindt voor Loontjens’ werk, waarin zij ‘mensen en gebeurtenissen uit de werkelijkheid tot bouwstenen voor fictie’ maakt. Het werk van een oeuvreschrijver, vindt Verbeke: ‘alles hoort bij elkaar’. 
roman

De vijfenzeventig bladen van Proust

door Philippe Noble

Uitgever De Fallois kwam zomaar in bezit van ‘le soixant-quinze feuillets’, de eerste kladversies van Prousts werk Recherche. Eindelijk zijn ze nu in een kritische editie samengebracht. ‘Maar waarom zou je teksten lezen die op zich slechts een bleke voorafschaduwing zijn van schitterende passages uit de Recherche?’ Philippe Noble wijdt uit over de geschiedenis en de toegevoegde waarde van deze ‘vroege schetsen’.

Toen & Nu

oorlog

Een pijn die doorwerkt

door Irene van der Linde

In Een landkaart van het verdwijnen keert de Bosnische schrijver Emir Suljagić terug naar Srebrenica en schrijft hij over het leven na de genocide, de achtergelaten pijn, en de worsteling van de overlever. Irene van der Linde – die al twintig jaar langs Europese grenzen reist – leest in het ooggetuigenverslag van Suljagić een poging om het Servische zwijgen hoorbaar te maken. 

Toen & Nu

• Alle dossiers
Advertentie
Princeton-university-press