2018#2 (april / mei)

Politiek & Maatschappij

cultuurkritiek

Open het gymnasium!

door David Rijser

Hoe ‘klassiek’ moeten klassieke talen in de eenentwintigste eeuw blijven? Het antwoord op die vraag hangt samen met de sociaal-culturele problematiek van onze samenleving nu. Net als elders in Europa heeft ook Nederland steeds meer te kampen met spanningen die verband houden met de integratie in onze samenleving van burgers met een culturele achtergrond in Turkije, het Midden-Oosten of Noord-Afrika.
cultuurkritiek

Het masker van cool

door Annelot Prins

Als de Tweede Wereldoorlog één ding duidelijk had gemaakt, meende Norman Mailer, was het wel dat inschikkelijkheid tegenover gezag en macht levensgevaarlijk kon zijn. Annelot Prins las zijn roemruchte essay The White Negro: Superficial Reflections on the Hipster (1957), waarin hij tracht de subcultuur van ‘hipsters’ te doorgronden; jonge, eigenzinnige Amerikanen die de welvarende fifties voorzagen van broodnodige rebelse onderstroom.
economie

Zoeken naar het verhaal voor de 21e eeuw

door Harry van Dalen

'May you live in interesting times.' Politici, beleidsmakers, wetenschappers en kunstenaars lijken bevangen door deze Chinese vloek. De eenentwintigste eeuw is nog pril, maar de grip op ‘interessante’ maatschappelijke problemen lijkt ver weg. De kredietcrisis, de eurocrisis, de Britten die voor ‘splendid isolation’ kiezen, de opkomst van Trump; de lijst kan met gemak worden uitgebreid. Populisme, nationalisme, vreemdelingenhaat, maar ook een afkeer van het kapitalisme en een voorzichtig terugkerend geloof in centrale planning doen velen terugdenken aan de jaren dertig en de oorlogsjaren. Ook toen heerste er een verwoed debat over welk systeem – kapitalisme of socialisme – de welvaart het beste zou dienen. John Maynard Keynes, die ervoor pleitte de Grote Depressie met een sterk sturende overheid te corrigeren, nam in die tijd een middenpositie in. De onzichtbare hand van de markt bleek er soms faliekant naast te kunnen zitten. Daarom moest het kapitalisme met de helpende hand van de overheid tegen de kapitalisten beschermd worden. In de jaren zeventig en tachtig sloeg dat optimistische beeld om: de keynesiaanse sturende overheid werd plots als obstakel gezien voor de economische potentie van privaat initiatief en de vrije markt.

Toen & Nu

dekolonisatie

Wij, anachronismen

door Jilt Jorritsma

Ze dachten dat hij dood was, weggestopt in het verleden. Zo stond het immers in de geschiedenisboeken geschreven. Hij sneuvelde in 1807 tijdens de Slag bij Eylau en werd tezamen met duizenden andere slachtoffers van de bloedigste veldslag van de napoleontische oorlogen begraven op de vlakten van Oost-Pruisen. Kolonel Chabert leefde alleen nog voort als een naam van vroeger, als een historisch feit. Maar vanonder een dikke laag sneeuw en de tot ontbinding overgegane lichamen van zijn lotgenoten, lukt het Chabert zich een weg naar de oppervlakte te banen. Hij herrijst uit het massagraf en staat op uit de dood. Als een spookbeeld uit het verleden – smerig, stinkend en weerzinwekkend – keert hij terug naar zijn vaderland.
geschiedenis

Rob Hartmans aan Geerten Waling, 26 maart 2018 (brief #1)

door Rob Hartmans

Ieder nummer kruisen Rob Hartmans en Geerten Waling de epistolaire degens over een boek dat nu eens door de een, dan weer door de ander wordt uitgekozen. Dit keer was het de beurt aan Hartmans om Waling de handschoen toe te werpen. Hun discussies beginnen steeds op papier, en woeden gedurende de maand voort op de site van de Boekengids. Lees de hele correspondentie hier. Door Rob Hartmans.
geschiedenis

Geerten Waling aan Rob Hartmans, 26 maart 2018 (brief #2)

door Geerten Waling

Ieder nummer kruisen Rob Hartmans en Geerten Waling de epistolaire degens over een boek dat nu eens door de een, dan weer door de ander wordt uitgekozen. Dit keer was het de beurt aan Hartmans om Waling de handschoen toe te werpen. Hun discussies beginnen steeds op papier, en woeden gedurende de maand voort op de site van de Boekengids. Lees de hele correspondentie hier. Door Geerten Waling.
geschiedenis

Europa’s droom

door Wim Verbaal

Europa heeft een droom die haar nooit lijkt te verlaten, zelfs niet wanneer hij omslaat in een nachtmerrie. Die droom heet de oudheid. In elke fase van haar geschiedenis grijpt ze naar die oudheid terug en telkens weer zoekt zij voor haar eigen handelen een aanknopingspunt in dat verre verleden alsof ze zich daarmee te rechtvaardigen denkt, alsof het nodig is in die antieke spiegel te kijken om zichzelf bestaansrecht te geven.

Wetenschap & Wij

filosofie

Foucault, seks en Augustinus

door Michiel Leezenberg

Deze maand verscheen in Frankrijk het vierde deel van Michel Foucaults Geschiedenis van de seksualiteit, een publicatie waar onder kenners al decennia naar uitgekeken werd. Zou dit ontbrekende deel Foucaults kritische analyse van de moderne seksualiteit met zijn bespreking van antieke levenskunst kunnen verbinden? De verwachtingen waren hooggespannen; het verschijnen van Les aveux de la chair schopte het tot hoofdthema van de boekenbijlage van Le Monde en kreeg een eervolle vermelding op de voorpagina van de krant. Speciaal voor abonnees laat Michiel Leezenberg in deze voorpublicatie uit dNBg 2018#2 zien waarom. 
klimaat

Oog in oog met Gaia

door Dick Pels

En opnieuw beefde de Groningse aarde, op 8 januari, met een kracht van 3,4 op de schaal van Richter. Daags erna uitte de Leuvense geoloog Manuel Sintubin zijn vrees dat we, na eerdere voorspellingen van dalende seismiciteit, weer terug bij af waren. Hadden we nog wel vat op het systeem, of waren die breuken ‘een eigen leven gaan leiden’? Was er sprake van een ontkoppeling tussen gaswinning en seismische activiteit, ‘Zijn er misschien breuken die gewoon hun ding doen, bij wijze van spreken?’ (NRC Handelsblad, 9 januari 2018).
filosofie

Presocraten

door Sjoerd van Hoorn

Wat onderscheidt de filosofie precies van de andere velden van het menselijk kennen? De antwoorden daarop zijn zo veelvormig als de filosofie zelf, die dan ook niet ophoudt zich op haar eigen geschiedenis te betrekken. Sjoerd van Hoorn wil de vraag een ondubbelzinnig antwoord geven, maar om die tegenspraak te verenigen moet hij ver terug in de geschiedenis van het denken, naar de ongewisse tijd vóór Socrates.
sociologie

Osse pillenfabriek gestript

door Marjolijn Voogel

Op de dag dat De zaak Organon verscheen, twitterde Micha de Winter dat we de verkoop van Organon onder leiding van bestuursvoorzitter Hans Wijers als een ernstig economisch en sociaal delict zouden moeten beschouwen. De betrokkenheid van de hoogleraar pedagogiek bij de geschiedenis van Organon is goed te verklaren. Zijn vader, Max de Winter, werkte er in de jaren vijftig als chemicus en was nauw betrokken bij de ontwikkeling van de anticonceptiepil Lyndion. Die kwam in 1962 op de markt en werd al snel wereldwijd de meest gebruikte anticonceptiepil. Naast het later ontwikkelde anticonceptiemiddel Marvelon was dit middel een van Organons meest succesvolle producten.
  • Jack Burgers & Johan Heilbron, De zaak Organon (Prometheus 2018), 264 blz.

Kunst & Literatuur

oeuvre

De smalle grens tussen universeel en generiek. Het oeuvre van Nobelprijswinnaar Kazuo Ishiguro

door Fiep van Bodegom

Waar schrijvers met een biculturele achtergrond de laatste jaren in hun werk steeds vaker op zoek gaan naar hun wortels, daar beweegt het oeuvre van de nieuwste winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur, Kazuo Ishiguro, zich in omgekeerde richting: zijn romans raken in toenemende mate uit deze wereld ontworteld. Fiep van Bodegom vraagt zich af of zijn werk van die ontwikkeling universeler wordt of juist steeds meer ‘generiek westers’ en daarmee steeds minder universeel.
poëzie

Harde poëzie

door Piet Gerbrandy

Geen dichter, criticus of schoolmeester die nooit geprobeerd heeft het verschijnsel poëzie te definiëren. Intuïtief denkt iedereen wel zo’n beetje te weten wat poëzie is en hoe je een gedicht herkent, maar zodra je die intuïtie begint te formuleren blijkt geen enkele omschrijving subtiel en omvattend genoeg om de kern van het poëtische te raken. Misschien komt dat doordat poëzie een verzamelnaam is voor een veelheid aan tekstuele fenomenen die, zoals Wittgenstein het zou zeggen, hoogstens familie van elkaar zijn, zodat niet alle gedichten dezelfde trekken gemeen hebben. Een epos is iets anders dan een lierzang, een prozagedicht is geen limerick, Sappho en Cornelis Bastiaan Vaandrager waren duidelijk niet met hetzelfde bezig.
roman

De nieuwe leegte: over moederschap en het lichaam

door Ilse Josepha Lazaroms

Augustus 2016, New York City. Mijn dochter is vijftien maanden oud. Ze wankelt enthousiast door de sproeiers in de speeltuin in Tompkins Square Park. De zon brandt. Ik zie hoe mijn vriendin Julia met mijn kind speelt. Ze is hier zoveel beter in dan ik, denk ik. Zoveel natuurlijker. Julia wil al heel lang een kind. In haar eentje. De intra-uteriene inseminaties zijn inmiddels al op twee handen te tellen. Elke paar maanden een behandeling, al bijna twee jaar. Vergeleken met die van haar, was mijn weg naar het moederschap veel minder een kwestie van wachten, hopen en plannen. Ik heb het ‘zomaar’ laten gebeuren, onbevreesd voor wat het leven mij zou kunnen geven. Ik was er klaar voor, dacht ik. Vandaag word ik zevenendertig. Enigszins ongerust volg ik Julia en mijn dochter over het houten klimrek en vraag ik me af of het moederschap ooit ‘natuurlijk’ zal aanvoelen. Of klopt de verwachting niet dat je moeiteloos zou kunnen veranderen van niet-moeder in moeder? En toch – hoelang gaat dit nog duren, dit schurende gevoel van onvermogen?
beeldende kunst

Een kleine geschiedenis van de streetart

door Claudia Cosma

U kent hem waarschijnlijk niet, maar een van de meest toonaangevende kunstenaars van dit moment is Alexandre Farto, vooral bekend onder zijn pseudoniem ‘VHILS’. VHILS is street artist. Ooit begonnen als graffitispuiter in een voorstad van Lissabon en academisch gevormd aan de Byam Shaw School of Art in London, ontwikkelde Farto het afgelopen decennium een revolutionaire nieuwe techniek en introduceerde die over de hele wereld in het straatbeeld. Farto spuit of schildert zijn portretten niet op muren, hij kerft ze erin – soms met beitel en hamer, soms met handdrilboor, een enkele keer zelfs met dynamiet. In plaats van iets aan te brengen op een muur krabt, hakt en boort hij er lagen posters, vuil, gips en steen af. In zijn werk op papier hanteert hij eigenlijk hetzelfde principe: hij bijt er met zuren lagen uit om tot een afbeelding te komen. Door Claudia Cosma.
literatuurwetenschap

De plooien van de historische kritiek

door Jürgen Pieters

Wat is kritiek?’ ‘Wass heisst Kritik?’ ‘What is criticism?’ In het Frans krijgt het absolute gewicht van de vraag iets lichts – zeker in het Frans van Roland Barthes, die zijn schrijvende leven lang niets anders heeft geprobeerd dan de kwestie zo goed mogelijk te doorgronden. Door Jürgen Pieters.

Kunst & Literatuur

• Alle dossiers
Advertentie
Princeton-university-press