2022#6 (december/januari)

Kunst & Literatuur

literatuur

Schrijven over het onvergetelijke voorval

door Auke Hulst

'Het feit dat je iets hebt meegemaakt, wat het ook is, geeft je blijvend het recht om het op te schrijven’, schrijft de recente Nobelprijswinnaar Annie Ernaux in haar abortusmemoires. Maar wat betekent ‘meegemaakt’ als het een persoonlijke en ingrijpende gebeurtenis betreft die mensen fysiek en emotioneel zo verschillend kan raken? Auke Hulst onderzoekt dit taboe en bevraagt of literatuur een uitweg biedt; aan de hand van Jilt Jorritsma, Ernaux en meer.
biografie

Eeuwig waakzaam voor fascisme: het strijdbare denken van Andreas Burnier

door Yra van Dijk & Iris Kater

Met een ogenschijnlijk onstilbare honger spendeerde Andreas Burnier een groot deel van haar leven aan lernen. Yra van Dijk en Iris Kater noemen haar ‘een feministische kabbalist, een wetenschappelijke mysticus, een bellettristische hoogleraar criminologie en een progressieve conservatief’, maar welke persoonlijke geschiedenis ligt er aan deze paradoxen ten grondslag?
oeuvre

‘De oorzaak ben ik zelf’: het obsessieve zelfonderzoek van Thomas Bernhard

door Tessel Veneboer

Kan de vervreemdende functie van literatuur een schrijver tot waanzin drijven? In het werk van Thomas Bernhard ligt zijn zogeheten ‘zelfmoorddenken’ constant op de loer – borende monologen die zelden in een coherent verhaal te verpakken zijn. Tessel Veneboer las het oeuvre van de Oostenrijkse schrijver om te doorgronden wat er schuilging achter dit meanderende proza.
biografie

Geheugenoefeningen van een stadswandelaar

door Manet van Montfrans

‘In de nu ongecensureerd gepubliceerde teksten toont de gewoonlijk zo terughoudende Perec openlijk zijn gevoelens.’ Manet van Montfrans bespreekt Lieux, het ambitieuze herinneringenproject van Georges Perec waarin hij twaalf jaar lang de Parijse openbare ruimte wilde vastleggen. Door deze eerst zo nauwkeurig en neutraal mogelijk te omschrijven, om vervolgens zijn eigen geheugen de vrije loop te laten. Een werk waarin Perecs observaties en gevoel onlosmakelijk verbonden blijken, en de lezer een toevallige passant.
roman

‘Ik heb de oorlog opgelopen in m’n hoofd’

door Arnold Heumakers

Het verloren gewaande en na bijna tachtig jaar vol intrige nu dan toch verschenen Guerre van Céline verschilt nogal van de rest van zijn oeuvre. Wellicht omdat de auteur er niet eindeloos aan kon blijven schaven en misschien ook wel omdat het een kantelpunt is in zijn oeuvre, suggereert Arnold Heumakers. ‘We zijn allebei de oorlog weer ingegaan. En toen zijn er dingen gebeurd, steeds meer dingen, die ik nu niet makkelijk meer vertellen kan, omdat de mensen van deze tijd het al niet meer zouden begrijpen.’
  • Louis-Ferdinand Céline, Guerre (Gallimard 2022), 192 blz.
roman

Afdalen in de mensenwereld? Beter van niet. Over de Chinese klassieker ‘De droom van de rode kamer’

door Rint Sybesma

Rint Sybesma las het met de Filter Vertaalprijs bekroonde en ruim 2000 pagina’s tellende De droom van de rode kamer van Cao Xueqin, een roman waar alles door elkaar loopt: rangen, standen, het bovennatuurlijke, het alledaagse. Toch zijn het volgens Sybesma de personages die het meest beklijven in dit dichtbevolkte Chinese magnum opus.
Joost Zwagerman Essayprijs

Het warenparadijs

door Mira Aluç

Vanuit haar eigen ervaring schrijft Mira Aluç in haar voor de Joost Zwagerman Essayprijs 2022 genomineerde essay over de kapitalistische kronkels van een hedendaags luxe-warenhuis. 'Als werken het verrichten van arbeid voor een inkomen is, dan is wat ik doe niet zozeer werken, maar hosselen. Ik help klanten met hun schoenwensen, dat is het werk, maar mijn van verkoop afhankelijke inkomen is een kwestie van ritselen en scharrelen. Het is een wreed kansenspel.'
Joost Zwagerman Essayprijs

Misdaad en beloning

door Barbara Zwirs

Raskolnikov, Humbert Humbert – de relatie tussen literatuur en criminaliteit ligt soms meer voor de hand dan we denken. Barbara Zwirs pleit in haar genomineerde essay dan ook voor een reclasseringsmodel via de letteren: 'In de geesteswetenschappen wordt het alleen maar gestimuleerd om vanuit verschillende invalshoeken naar literatuur te kijken, dus waarom niet vanuit een criminologisch perspectief?'
Joost Zwagerman Essayprijs

Tussen waan en woorden

door Revka Bijl

Hoe kan men schrijven over ziekte, en over hypochondrie in het bijzonder? In haar genomineerde en uiterst persoonlijke essay neemt Revka Bijl de lezer mee in haar denken en schrijven, en maakt ze invoelbaar hoe de twijfel langzamerhand fysiek en mentaal alles in je leven overneemt.
Joost Zwagerman Essayprijs

Bruiklener

door Falun Ellie Koos

In dit Joost Zwagerman Essayprijs winnende essay vertelt Falun Ellie Koos over hun ervaring als postbode, student en schrijver. Via diverse bruikleenovereenkomsten maakt Koos invoelbaar hoe maatschappelijke stijgers hun leven in sociale schizofrenie door kunnen brengen: 'Na het stijgen groeit het besef dat wat je achterlaat niet "normaal" is. Je ontdekt je eigen afwijkingen en voelt hoe je niet in de nieuwe wereld past.'
Joost Zwagerman Essayprijs

Holografie: over het heden

door Roelof ten Napel

'Er is vrijwel geen moment meer denkbaar dat niet zou kunnen worden vastgelegd.' In een literair, kunsthistorisch en filosofisch essay duikt Roelof ten Napel (genomineerd voor de Joost Zwagerman Essayprijs) via Walter Benjamin, Marina Abramović en Ludwig Wittgenstein de archiefkasten in om stil te staan bij de vergankelijkheid van schoonheid.
roman

De queeste van de sciencefictionauteur

door Aafke Romeijn

Het sciencefictionlandschap is in ons land nogal ondergesneeuwd, betreurt Aafke Romeijn. Verheugd begint ze dan ook aan de toekomstroman Onder asfalt, waarin we kunnen lezen over het Nederland van 2068. Een jaloersmakend visionaire roman, ontdekt ze, vanwege de manier waarop Maarten van der Graaff erin slaagt het heden niet op de toekomst te projecteren en die langs die omweg juist des te aannemelijker te maken.
  • Maarten van der Graaff, Onder asfalt (Pluim 2022), 304 blz.
poëzie

‘Moi, Imagineer’: twee jonge debutanten en hun reis naar Disneyland

door Max Urai

Twee jonge schrijvers trekken naar Disneyland, ieder op diens manier. ‘Een kutbedrijf’, gemaakt voor oppervlakkigheid, vatte Joost Oomen zijn kijk samen. Maxime Garcia Diaz geeft in haar debuutbundel een andere, maar eveneens venijnige draai aan deze literaire cultuurkritiek. Max Urai legt uit waar de verschillen (en overeenkomsten) liggen.
biografie

60 en verder

door Christien Franken

Van zowel Deborah Levy, als Rebecca Solnit en Lavinia Greenlaw verscheen onlangs nadrukkelijk zelfonderzoekend werk. Ze zijn alledrie duidelijk geworteld in een specifieke feministische traditie, maar kiezen nogal verschillende routes en benaderingen voor de uitwerking. Al schakelend tussen memoires, 'bildungsplot' en associatieve vignetten houden de auteurs vooral een pleidooi voor verbeeldingskracht en fantasie in de derde levensfase. Het effectiefst is dat, waar ze het voortschrijden van de tijd niet bij voorbaat aanzien voor ontwikkeling. 
roman

Het leven van fragmenten

door Kyrke Otto

De hoofdpersoon in Lex ter Braaks Levensvormen versnippert de wereld, om vervolgens van die stukjes weer nieuwe werelden te maken. Kyrke Otto buigt zich over de fragmenten waaruit dit onconventionele werk is opgebouwd en concludeert dat het boek uiteindelijk vooral gaat over zijn eigen totstandkoming. Wat, is dan de vraag, betekent dat in de wereld buiten het boek?
beeldende kunst

De lange schaduw van de Koude Oorlog in de kunst: over kunst, kitsch, camp en dictatorkunst

door Egbert Dommering

Met Poetins invasie en de reactie daarop lijkt de Koude Oorlog nu dan echt teruggekeerd. Egbert Dommering leest Louis Menands recente en monumentale The Free World: Art and Thought in the Cold War en peilt de culturele betekenis van die terugkeer. Was de culturele deling tussen Oost en West ooit echt weg? Dachten we heus dat kunst ook apolitiek kon zijn? Doemt met de dictatorkitsch van Poetin c.s. vanzelf ook een terugkeer op naar een geopolitieke uitsortering van hoge en lage kunst?

Toen & Nu

politiek

De lange weg naar de holle staat

door Jan Overwijk

'Een van de meest opmerkelijke conclusies is dat Nederland welbeschouwd nooit keynesiaans geweest', schrijft Jan Overwijk na lezing van Mellink en Oudenampsens Neoliberalisme. Het gevolg: zelfs als de politiek het neoliberalisme wil temperen (wooncrisis, stikstofcrisis, energiecrisis) en het sociaal contract wil repareren, heeft die geen idee meer hoe. Een historische analyse. 
politiek

Ons moreel kompas wijst naar het zuiden

door Esha Guy Hadjadj

In Totalitarisme waarschuwde Hannah Arendt al voor de manifestaties van het kwaad, om vervolgens in Imperialisme dit kwaad aan het koloniale verleden te koppelen. Met het werk van Timothy Snyder in de hand houdt Esha Guy Hadjadj West-Europa een spiegel voor én formuleert hij een actuele kritiek op Arendts analyse.
geschiedenis

De lange schaduw van visuele propaganda

door Kees Ribbens

Verwijzingen naar het nationaalsocialisme van de vorige eeuw zijn nog steeds niet weg te denken uit het huidige maatschappelijk debat. Maar wat houdt deze aanhoudende aandacht voor Hitler als belichaming van het kwaad precies in stand? Kees Ribbens onderzoekt het recent verschenen Adolf Hitler. De beeldbiografie van Erik Somers en René Kok, en of de term ‘beeldbiografie’ wel recht doet aan de propagandistische aard van de beelden die het behelst.
geschiedenis

De lange schaduw van Weimar

door Frits Boterman

Weimar is terug. Frits Boterman bespreekt de recente Weimar-boeken van Patrick Dassen en Raisa Blommestijn. 'Wat als'-geschiedenis en rechtsfilosofie bieden nuttige perspectieven, waarschuwt hij, maar de harde politieke realiteit wint het altijd: 'Een parlementaire democratie gaat ten onder als ze niet wordt omarmd door de meerderheid van de politieke partijen, het politieke midden wordt weggevaagd en de grondwettelijke checks-and-balances niet werken.'

Politiek & Maatschappij

politiek

Droomkoninkjes: over de meritocratie

door Thijs Kleinpaste

'Iedereen die niet op z’n achterhoofd is gevallen weet een lid van de meritocratische klasse wel te herkennen – en wie daarover begint te pruttelen is vermoedelijk zelf lid van die klasse.' Thijs Kleinpaste legt Nederland langs de meetlat van Michael Youngs recentelijk vertaalde dystopische klassieker De opkomst van de meritocratie en beschouwt de illusies over verdienste die de elite over zichzelf in stand houdt om haar machtspositie te rechtvaardigen.
briefwisseling

Gezien en niet gezien worden: een briefwisseling

door Sayonara Stutgard & Yael van der Wouden

In 2021 nodigde de Nederlandse Boekengids Sayonara Stutgard en Yael van der Wouden uit om reflecties uit te wisselen over Layla F. Saads Witte suprematie en ik en Robin DiAngelo’s Nice Racism. De briefwisseling die daaruit is voortgekomen weerspiegelt één jaar van hun ervaringen met identiteit, racisme, met het gezien en niet gezien worden; met een taal die niet altijd meewerkt. (Deze bijdrage is exclusief verschenen in onze editie 2022#6.)

Wetenschap & Wij

taal

Een autobiografisch naslagwerk

door Arjen Mulder

‘Niet alle lemma’s zijn direct te koppelen aan het fenomeen van de val – zowel de activiteit van het vallen als die waar je in kunt lopen. Vaak is het verband er met de haren bijgesleept’. Arjen Mulder beschouwt Marc Kregtings De encyclopedieën van de val als hoogstpersoonlijke en ontroerende autobiografie. Een naslagwerk van associaties: bewust niet alomvattend en tot in de vezels subjectief.
geschiedfilosofie

‘Disappearing (l)ink’: vergeten vrouwen binnen de analytische filosofie

door Lukas M. Verburgt

'Grace Chisholm Young, Susan Stebbing, Ruth Barcan Marcus. Nog nooit van gehoord? En wel van Russell, Quine en Kripke? Dat is weinig verrassend, maar het duidt op een diepliggend probleem.' Voor de NIAS-Wesselingreeks gaat Lukas M. Verburgt in gesprek met prominente historici om erachter te komen welke rol de geschiedenis speelt in het heden. In de vierde bijdrage voor de reeks: Frederique Janssen-Lauret over de onzichtbare vrouwen binnen de logica en analytische filosofie. 
Advertentie
Princeton-university-press