2023#2 (najaar) (najaar)
Kunst & Literatuur
literatuurwetenschap
literatuur
literatuurwetenschap
literatuurgeschiedenis
literatuur
literatuur
beeldende kunst
poëzie
poëzie
interview
literatuur
poëzie
vertalen
literatuur
literatuurgeschiedenis
literatuur
kunst
literatuur
poëzie
Bouwen aan de toekomst. Afrikaanse literatuur als werkplaats
door Ingrid Glorie en Tycho Maas
‘Ek dink dit is nogal belangrik om die grense van Afrikaans so ruim as moontlik te maak, want dit is binnen so ’n soort ruimte wat daar energie en kreatiwiteit na vore kom.’ Louise Viljoen, emeritus professor Afrikaans en Nederlands in Stellenbosch, sprak op 18 augustus 2023 met de Zuid-Afrikaanse nieuwssite Netwerk24. Viljoen constateert dat de gevestigde imperiums van de grote cultuurtalen Engels, Frans, Spaans en Duits in Afrika verbrokkelen, en dat ze wereldwijd worden uitgedaagd, en ze vergelijkt deze situatie met die van het Afrikaans in Zuid-Afrika.
Karel Schoeman, ‘Het park na het vallen van de bladeren’. Vert. Rob van der Veer
door Rob van der Veer
Karel Schoeman (1939-2017) gold als een van de belangrijkste Afrikaanse schrijvers van zijn tijd. Door zijn langdurige verblijf in Europa was hij in staat zijn geboorteland met een afstandelijke blik te bezien. Zijn voornaamste romans – 'n Ander land (1984) en het Stemme-drieluik Hierdie lewe (1993), Die uur van die engel (1995) en Verliesfontein (1998) – zijn van een indringende schoonheid. Zijn omvangrijke oeuvre omvat, behalve romans, ook verhalen, hoorspelen en geschiedkundige werken. ‘Het park na het vallen van de bladeren’ handelt over oud en ontheemd zijn, en over de veranderende wereld. In eerste instantie gaat het verhaal over joodse mensen in de diaspora die nog herinneringen hebben aan het oude Europa. In tweede instantie heeft het verhaal ook een meer universele lading en gaat het over de ervaringen en vooral het gevoel van verlies, van migranten in het algemeen.
Petra Müller en de creolisering van de klassieke traditie
door Hein Viljoen
Eind 2022 verscheen Die skerpgevylde oomblik - een bundel voor Petra Müller in de eerbetoonreeks van de Zuid-Afrikaanse Academie voor winnaars van de Hertzogprijs, de hoogste literaire onderscheiding in het Afrikaans. Hierdoor staat Müllers opmerkelijke werk, dat zeer sterk gericht is op de concrete Zuid-Afrikaanse realiteit weer volop in de belangstelling. Liedere van land en see (1984) bevat ook een reeks gedichten die als transformaties van de Klassieken kunnen worden beschouwd – waaronder een episode uit Homeros’ Odysseia.
Open verledens en helende oermoeders: over historische fictie na 1994
door Tycho Maas
Romans scheppen nieuwe werelden, en historische romans al helemaal. Het lijkt misschien een paradox dat er juist na 1994 – de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika – weer meer romans verschijnen die zich richten op de vroege jaren van de Kaap onder Nederlands bestuur, dus vanaf de aankomst van Jan van Riebeeck in 1652. Maar anders dan voorheen is de hoofdpersoon nog maar zelden een heroïsche Europeaan of dappere koloniale ontdekkingsreiziger. Terwijl Nelson Mandela de iconische rol van verbindende vader in het nieuwe Zuid-Afrika vervult, valt in de historische romans vanuit wit-Afrikaanse hoek – onder heel veel meer – de aandacht voor een inheemse oermoeder op.
Op de kaart! Jonge schrijvers vernieuwen het Afrikaans
door Donovan Lawrence & Carla Lindt
Het Afrikaans is bezig zich te vernieuwen en dat is te danken aan de niet-gestandaardiseerde variëteiten van de taal die langzaam maar zeker vol trots hun plek naast de standaardvariëteit innemen. De klanken en ritmes van dialecten, geolecten en sociolecten laten zich op allerlei interessante plaatsen en manieren steeds helderder horen. Zo krijgen variëteiten steeds steviger voet aan de grond in een wereld waarin de standaardvariëteit altijd heeft overheerst.
‘Ek praat julle taal.’ Intersectioneel feminisme in recente Afrikaanse literatuur
door Francine Maessen
Een nieuwe generatie Afrikaanstalige auteurs schrijft intersectioneel feministische literatuur, waarin wordt gekeken naar het snijvlak tussen verschillende vormen van onderdrukking en discriminatie. Deze literatuur opent het gesprek over de emancipatie van bijvoorbeeld vrouwen van kleur, mensen uit de queergemeenschap en mensen met een beperking. Opvallend en pionierend is het gebruik van taalvarianten zoals het Kaaps-Afrikaans en Gayle. Hierdoor zien gemeenschappen hun eigen stem vertegenwoordigd in de literatuur.
Handschrift
door Henk Serfontein
Beeldend kunstenaar Henk Serfontein (1971) is vooral bekend om zijn series houtskooltekeningen waarmee hij in gesprek treedt met bekende Afrikaanse dichteressen.
Chinatown (2019) en Soe rond ommie bos (2021). Gendergeweld en feminisme: recente geëngageerde poëzie
door Marni Bonthuys
In de jaren ’60 van de vorige eeuw maakt een groep Zuid-Afrikaanse schrijvers, de zogenaamde Sestigers, hun literatuur tot protestmiddel tegen de onderdrukkingen van de apartheid. Dichters zoals Adam Small, Breyten Breytenbach en Ingrid Jonker schrijven beroemde gedichten waarin ze scherpe kritiek leveren op wat zich op dat moment in…
- Ronelda. S. Kamfer, Chinatown (Kwela Boeke 2019), .
- Veronique Jephtas, Soe rond ommie bos (Protea Boekhuis 2021), .
Drie gedichten
door Veronique Jephtas
Onderstaande gedichten zijn afkomstig uit Jepthas’ debuutbundel Soe rond ommie bos (Pretoria: Protea Boekhuis, 2021). Vertalingen: Francine Maessen.
Het extreme en het geëngageerde. In gesprek met Andries Visagie
door Tycho Maas
De Universiteit van Stellenbosch is een van de oudste universiteiten van Zuid-Afrika, met van oudsher een sterke opleiding Afrikaans en Nederlands. De roep om dekolonisering en diversiteit en de studentenprotesten van 2015 en 2016 die Zuid-Afrika in zijn greep hielden, vonden ook op Stellenbosch weerklank. Tycho Maas ging in gesprek met Andries Visagie, professor Afrikaanse en Nederlandse literatuur op Stellenbosch, over nieuwe schrijvers, nieuwe generaties studenten, en de plek van traditie.
Zodat deze kostbaarheid niet verdwijnt
door Eben Venter
Tijdens de apartheid vluchtten veel Zuid-Afrikanen om politieke redenen het land uit. Sinds de politieke omwenteling van 1994 emigreren veel hoogopgeleide witte Zuid-Afrikanen naar landen als Australië, Nieuw-Zeeland en Canada, omdat ze zich in Zuid-Afrika niet meer veilig voelen of omdat ze er, door de verander- de machtsverhoudingen, geen werk kunnen vinden. Maar er zijn ook andere redenen om het geluk elders te zoeken, waaronder de liefde. Voor de Afrikaanse literatuur heeft deze uittocht tot gevolg dat er steeds meer expatschrijvers opstaan. De veelbekroonde auteur Eben Venter (1954), die sinds 1986 in Australië woont, is een van hen. Hij schrijft erover in onderstaand verhaal.
Dichters over klimaatverandering en milieuzorgen
door Carina van der Walt
Klimaat en milieu zijn grote thema’s die al lange tijd ook hun weg naar de literatuur vinden. Klimaatpoëzie en cli-fi zijn in bijvoorbeeld Europa en Amerika zelfstandige genres in de literatuur geworden, en worden ook wel gelezen als ecokritiek. Maar hoe staat het met klimaatpoëzie in het Afrikaans? Welke klimaatdichters zijn er? Hoe verhoudt hun werk zich tot elkaar? In 2021 publiceerde ik Landluisteraar, een bundel met Afrikaanse gedichten die geïnspireerd zijn op de landschapskunst van de Zuid-Afrikaan Strijdom van der Merwe. Zo begon ik vanuit mijn eigen werk en fascinatie het Afrikaanstalige veld te inventariseren.
Licht in het donker. Antjie Krog als vertaler
door Ingrid Glorie
In Nederland kennen we de Zuid-Afrikaanse schrijfster Antjie Krog (1952) vooral als dichteres. Sinds 1992 treedt ze regelmatig op bij literaire festivals, waar ze steevast indruk maakt met haar rauwe, urgente poëzie en aangrijpende wijze van voordracht. Naarmate haar bekendheid groeide, werd haar ook steeds vaker gevraagd commentaar te geven op ontwikkelingen in Zuid-Afrika en op het continent Afrika. Niet zelden houdt ze Nederland daarbij een spiegel voor, bijvoorbeeld als het gaat over het koloniale verleden of maatschappelijke ongelijkheid. Hoe groot de waardering voor Krog als schrijver, performer en denker hier te lande is, bleek wel in 2018, toen zij als eerste niet-Nederlandse auteur de Gouden Ganzenveer kreeg, een onderscheiding die jaarlijks wordt toegekend aan iemand die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de Nederlandse geschreven taal of taalcultuur.
‘Afrikaans is een meervoud’. In gesprek met Margriet van der Waal en Yves T’Sjoen
door Tycho Maas
Ter gelegenheid van tien jaar democratie in Zuid-Afrika besteedde Ena Jansen, toenmalig hoogleraar Zuid-Afrikaanse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam, in 2004 voor Armada uitgebreid aandacht aan Zuid-Afrikaanse literatuur en onderzoek daarnaar in de Lage Landen. Inmiddels heeft de Zuid-Afrikaanse literatuur er met Gent een sterke onderzoeksplek bij. Vooruitlopend op de dertigste verjaardag van het einde van deapartheid, ging Tycho Maas in gesprek met Margriet van der Waal (UvA) en Yves T’Sjoen (UGent) over de nog altijd moeilijke geschiedenis die doorklinkt, manieren om te kijken naar Afrikaanstalige literatuur, en de urgentie om die beschikbaar te maken voor een Nederlandstalige lezer – natuurlijk met veel leestips.
‘Dinge vat tyd. Dinge sal gesond word’ Afrikaanse kinder- en jeugdliteratuur van de 21e eeuw
door Betsie van der Westhuizen
Dit artikel biedt een beknopt overzicht van ontwikkelingen in de Afrikaanstalige kleuter-, kinder- en jeugdliteratuur van 1990 tot nu. Een bespreking van slechts enkele teksten uit deze periode heeft uiteraard het voordeel dat deze meer diepgaand onderzocht kunnen worden. Voor het doel van dit artikel is er echter voor gekozen een groter aantal teksten te betrekken en zo een bredere context te schetsen. Dit laat onverlet dat vele verdienstelijke Afrikaanse schrijvers, illustratoren en de systemen om hen heen hier slechts bij implicatie aangeduid worden en niet bij name worden genoemd.
‘Jy moenie krap nie’. Lezen met studenten in Zuid-Afrika
door Yra van Dijk
Stap op een vlucht naar Kaapstad, voor het eerst naar het land waarover je zoveel las en zelfs lesgaf. Maar trek eerst, om met Antjie Krog te spreken, ‘je warme jas met schuld’ aan. (*) Hoe zit die jas je? Als gegoten, natuurlijk! Schuld om de voetafdruk van dit gasthoogleraarschap, allereerst. Hoeveel ton carbon dioxide is de Nederlandstalige literatuur waard?
Grafisch werk
door Nathan Trantraal
Afrikaanse literatuur online: beter, breder, bolder
door Antoni Kapłon, Jules Lewandowicz & Anita Niechcielska
De Zuid-Afrikaanse ‘webwerf’ LitNet vormt, samen met zusterwebsite Voertaal, een unieke, gratis toegankelijke verzamelplaats voor alles wat met Zuid-Afrikaanse literatuur en cultuur te maken heeft. Het laagdrempelige karakter stimuleert actieve deelname aan het literaire leven, maar maakt Afrikaanse literatuur vooral ook internationaal beter vindbaar, en het laatste nieuws daarover beter toegankelijk. In deze bijdrage bespreken we kort het belang van deze sites voor de Afrikaanse literatuur.
De stem van een nieuwe generatie: poëzie en kunst op Afrikaanstalige websites
door Alicja Wyrwicz, Anna Polny & Hanna Bereźnicka
Wie geïnteresseerd is in de cultuur van Zuid-Afrika mag de literaire sites Versindaba en Klyntji niet missen. Versindaba is vooral gericht op Afrikaanse poëzie. De naam is opgebouwd uit twee woorden: vers en indaba. Het tweede woord komt uit Zoeloe of Xhosa en betekent ‘vergadering’. ‘Versindaba’ is dus een slimme woordspeling voor een ‘vergadering’ of debat over poëzie. Hoewel het internetplatform Klyntji.com pas in 2014 ontstond, gaat de geschiedenis ervan terug tot 1896, toen Ons Klyntji werd opgericht als eerste Afrikaanstalige tijdschrift. Vandaag de dag is Klyntji een onafhankelijke nieuwsbron met een focus op identiteit en progressieve kunst.
Wetenschap & Wij
taal
taal
Wat voorafging. Afrikaanse literatuur uit de twintigste eeuw
door Ingrid Glorie en Tycho Maas
Het Afrikaans, een creooltaal Ongeveer 85 procent van de woordenschat van het Afrikaans is ontleend aan het Nederlands. De basis voor het Afrikaans werd gelegd rond 1595, ruim vijftig jaar voor Jan van Riebeeck in 1652 aan de Kaap een verversingspost stichtte, tijdens de eerste contacten tussen de lokale bevolking,…
Een taal in verandering. Over de transformatie van Nederlands naar Afrikaans
door Eep Francken & Olf Praamstra
Toen de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in het midden van de zeventiende eeuw aan de zuidpunt van Afrika een verversingspost stichtte voor schepen op weg naar Indië of op retourreis, was het niet de bedoeling dat hier een volksplanting zou ontstaan. Maar omdat de Khoikhoi (‘Hottentotten’) minder vee leverden dan…