2015#0 (nulnummer)
Wetenschap & Wij
wetenschapsbedrijf
biologie
klimaat
wetenschapsbedrijf
‘Wij stellen nog altijd dezelfde vragen’
door Merlijn Olnon
Op een zomerse doordeweekse ochtend tref ik in het Amsterdamse Maagdenhuis Robbert Dijkgraaf – ooit Rietveldstudent, sternatuurkundige, oud-president van de KNAW, sinds 2005 Universiteitshoogleraar aan de UvA en sinds 2012 directeur van het Institute for Advanced Study (IAS, te Princeton), maar vooral ook bevlogen popularisator van de wetenschappen en de kunsten.
Wonderen van de kwantumbiologie
door Arjen Mulder
De biologie als wetenschap beleeft momenteel hoogtijdagen. Vooral op twee terreinen. Het eerste is de evolutietheorie. Wij beleven op dit moment een evolutionair fenomeen dat slechts eens in de tientallen miljoenen jaren optreedt – de laatste keer 65 miljoen jaar geleden. Een echte massa-extinctie. De combinatie van global warming, steeds agressievere landbouwgiffen tegen insecten en planten, massaal kunstmestgebruik, de extreem hoge productiviteit van genetisch gemanipuleerde land- en bosbouwgewassen in monocultuur, overbevissing van de oceanen, de uitbreiding van megacity’s voor een menselijke populatie die richting de tien miljard koerst, de mondiale verbreiding via menselijke verkeersmiddelen van planten en dieren naar gebieden zonder natuurlijke vijanden met als gevolg leeggevreten landschappen, meren en kusten – en nog zo wat factoren –, dit alles drijft de snelheid waarmee soorten uitsterven op tot zo’n hoogte dat binnen een eeuw de allerzwaarste massa-extinctie uit de geschiedenis, die aan het eind van het Perm 245 miljoen jaar geleden, overtroffen lijkt te gaan worden. Negentig procent van de soorten in zee, 60 procent van die op land stierven toen uit. De ecosfeer rond de aarde had twintig miljoen jaar nodig om van de klap te herstellen en een nieuwe volwaardige soortenmix, een bloeiende ecosfeer te creëren. Er wordt wereldwijd toponderzoek aan deze zesde massa-extinctie gedaan, het indrukwekkendst verzameld in de duizenden pagina’s tellende rapporten van het Intergovernmental Panel on Climate Change.
- Jim Al-Khalili en Johnjoe McFadden, Hoe leven ontstaat. Op het snijvlak van biologie en kwantumleer (vert. Robert Vernooy) (Atlas Contact 2015), 360 blz.
Ombrofilia: een liefdesverklaring aan de regen
door Frans W. Saris
Duizenden scholieren eisten vorige week op het Malieveld betere klimaatwetgeving. In 2011 bleek dat slechts 48 procent van de Nederlanders met de klimaatverandering in hun maag zit. Dat percentage behoort tot de laagste ter wereld. Volgens het laatste rapport van Eurostat is Nederland het verst verwijderd van het bereiken van de Europese klimaatdoelstellingen. Frans W. Saris vraagt zich af: hoe komt dat en wat is er aan te doen?
- Cynthia Barnett, Regen. Een natuur en cultuurgeschiedenis (Vertaling Joost van der Meer en Bill Oostendorp) (Kosmos 2015), 416 blz.
- Pieter Boussemaere, Eerste hulp bij klimaatverwarring. Waarom de opwarming van de aarde veel meer is dan een milieuprobleem (Davidsfonds 2015), 320 blz.
De Europese universiteit: tussen wal en schip?
door Jeroen Duindam
De afgelopen jaren groeit het ongenoegen over de gang van zaken aan universiteiten, zo veel blijkt evenzeer uit de acties van studenten en medewerkers in Amsterdam en elders als uit talrijke bijdragen aan het publieke debat. Stefan Collini’s kritische boek Waar is de universiteit voor nodig? werd zelfs een bestseller. Willem Otterspeer publiceert nu Weg met de wetenschap, waaraan hij de ondertitel ‘pleidooi voor de universiteit’ meegeeft. Jeroen Duindam schreef een commentaar dat voortkomt uit zijn ervaringen als docent en onderzoeker binnen de geesteswetenschappen aan een drietal universiteiten in Nederland. Willem Otterspeer geeft een repliek.
- Willem Otterspeer, Weg met de wetenschap (De Bezige Bij 2015), 96 blz.
Toen & Nu
religie
dekolonisatie
Erasmus, theoloog of schrijver?
door Willem Otterspeer
Bijna ongemerkt en in ieder geval terwijl de wereld gewoon doordraait, gebeurt er iets moois in Nederland: onlangs verscheen het zesde en voorlaatste deel van het Verzameld werk van Erasmus in Nederlandse vertaling. Begonnen met de Gesprekken (de Colloquia, in 2001), verschenen achtereenvolgens een deel lofredes en satires (Lof der zotheid met name, 2004), een selectie uit de opvoedkundige geschriften (met het bekende Tegen de barbaren), een aantal verweerschriften (o.a. De ciceroniaan , 2007), de Spreekwoorden (Adagia, 2011) en nu een selectie uit de godsdienstige geschriften. Nog één deel brieven en we hebben een prachtige, representatieve keuze uit het werk van onze grootste humanist.
- Erasmus, Verzameld werk VI. Theologie (Athenaeum-Polak & Van Gennep 2015), 528 blz.
Daar wordt wat groots verricht
door Herman Keppy
Schadeclaims van slachtoffers en een opeenstapeling van ‘onthullingen’ in dag- en opiniebladen. Het Nederlands militair optreden in Indonesië lijkt eindelijk ‘hot’. Maar wie schrijft nu het boek der boeken? Of is het al geschreven?
- Alfred Birney, De tolk van Java (De Geus 2016), 544 blz.
Politiek & Maatschappij
economie
economie
economie
Malthus. De brenger van een harde boodschap
door Harry van Dalen
5 September 2015: Syrische bootvluchtelingen die Europa in stromen op zoek naar een beter leven, de vergrijzing van de bevolking en het terugdringen van de welvaartsstaat, de bevolkingskrimp waar veel Europese landen mee kampen, de armoede in ontwikkelingslanden, de opwarming van de aarde. Op het oog is dit een tamelijk willekeurige greep uit een krant anno 2015, maar degene die ongetwijfeld een rode draad door deze verhalen had kunnen aanbrengen is Thomas Robert Malthus (1766- 1834), een Engelse denker die in 1798 debuteerde met een pamflet dat insloeg als een bom.
- Robert J. Mayhew, Malthus: The Life and Legacies of an Untimely Prophet (Harvard University Press 2014), 304 blz.
Wat en hoe van het economisme
door Steven van Schuppen
Bij zijn aantreden als fractievoorzitter van GroenLinks dit voorjaar introduceerde Jesse Klaver de strijd tegen het hedendaagse ‘economisme’ als centraal politiek thema, de strijd tegen het idee dat alle maatschappelijke problemen terug te brengen zijn tot een rekensom waarbij politiek een soort boekhouden voor gevorderden wordt en alle vraagstukken worden ontdaan van hun morele component. Daartegenover stelt hij de waarde van het idealisme als onontbeerlijke inspiratiebron. Dit geluid, nader uitgewerkt in het recent verschenen boekje De mythe van het economisme, vormt een welkome verademing te midden van alle quasi-wereldwijs cynisme dat heden ten dage opgeld doet, niet in de laatste plaats onder de reeds lang moegestreden babyboomgeneratie die nog altijd sterk zijn stempel op het publieke debat drukt.
- Jesse Klaver, De mythe van het economisme (De Bezige Bij 2015), 176 blz.
De Amerikaanse droom is uitgewerkt
door Jan-Hendrik Bakker
Het principe van gelijke kansen is één van de pijlers van de moderne beschaving en waarschijnlijk van het trio Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap de belangrijkste. In een democratie die zichzelf serieus neemt moet ieder individu de gelegenheid krijgen zijn mogelijkheden te ontwikkelen. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw kon je nog wel eens een vooraanstaand wetenschapper horen doorslaan met de bewering dat alle verschillen, dus ook verschillen in aanleg, tussen mensen op klassenverschillen berusten, maar die tijd van het debat tussen nurture (opvoeding) en nature (aanleg) is voorbij. Waar het nu om draait in het politieke debat is dat mensen de kans behoren te krijgen hun aanleg te ontwikkelen.
- Robert D. Putnam, Our Kids. The American Dream in Crisis (Simon & Schuster 2015), 400 blz.
Kunst & Literatuur
interview
beeldende kunst
boekencultuur
boekencultuur
De dubbelzinnigheid van de geschiedenis: interview met Hans Goedkoop
door Esther Wils
Hans Goedkoop is historicus, schrijver, biograaf van Herman Heijermans en presentator van de televisieprogramma's Andere Tijden, De Gouden Eeuw en De IJzeren Eeuw. Op zijn Amsterdamse dakterras, omringd door geschiedenis in baksteen en pannendaken, demonstreert Hans Goedkoop dat alles verleden tijd is: ‘Nú... is alweer weg... Nú... is alweer weg...’ Het heden kan je niet pakken, met de geschiedenis kan je dat proberen. Dat besef levert geen melancholie op maar een waterval van ideeën en verhalen. Hieronder een van vele mogelijke uitsneden uit drie uur aanstekelijke tekst.
Gombrich: «The Story of Art»
door Jeroen Stumpel
De Story of Art wordt dit jaar 65. Moet Gombrichs boek met pensioen? Dat zou voor de hand liggen, want er is sinds 1950 toch heus wel wat nieuws bedacht door kunsthistorici.
- E.H. Gombrich, The Story of Art (Phaidon 1995), 688 blz.
Een balzaal voor boeken
door Arjen de Koomen
Bibliotheken zijn nutsgebouwen die ook wel een beetje tot het domein van de sacrale architectuur behoren. Boeken bevatten alles wat het mensdom gedacht en gedaan heeft en zoiets te behuizen vraagt om plechtige bouwwerken, om gewijde architectuur. Oudere voorbeelden, uit de achttiende en negentiende eeuw, geven uiting aan die hoge roeping met zuilen en tympanen, citaten en geleerdenportretten. Het zijn bouwwerken op een voetstuk, monumenten der beschaving, tempels van kennis.
Waarom lezers ontrouw lijken
door René van Stipriaan
Afgelopen zomer was het tijd om de stapels tijdschriften en ander bedrukt papier die in mijn werkkamer jarenlang hadden kunnen aangroeien, de deur uit te werken. Wel nog even een blik werpen op van alles dat ondanks goede bedoelingen ongelezen was gebleven. Mijn oog viel op een ‘trendmonitor van de uitgeefbranche’ uit 2010. Toekomstvoorspellingen uit het verleden: altijd interessant en meestal ook vermakelijk. Voor deze trendmonitor waren 129 uitgevers geënquêteerd. De vraag was: wat ging het in 2011 helemaal worden? ‘E-books!’ antwoordden de uitgevers. En wat was het dat het ‘absoluut niet’ ging worden? Met grote stelligheid: ‘Twitter!’.
