2016#4 (augustus / september)

Kunst & Literatuur

beeldende kunst

De schim van Pieter Bruegel

door Jeroen Stumpel

Hoe schrijf je een biografie van iemand als er nauwelijks documenten over zijn leven bestaan of bekend zijn? Leen Huet heeft de schilderijen van Pieter Bruegel nauwkeurig ‘gelezen’ en prachtig beschreven, en ook zijn Umwelt sterk in kaart gebracht, maar de schilder blijft als persoon ongrijpbaar, vindt Jeroen Stumpel.
literatuurwetenschap

’Door lezen wyder horizont’

door Esther Wils

Opgericht in 1894, ter bevordering van de intellectuele ontwikkeling der Haagse dames, is het Damesleesmuseum meer dan een eeuw later nog altijd een baken van beschaving. Het instituut wordt zeer democratisch bestierd, is financieel onafhankelijk, inmiddels ook voor heren toegankelijk en niet ‘tuttig’ – zoals de verdenking soms luidt – maar stoer en trouw aan zijn eigenzinnige principes.

Toen & Nu

geschiedenis

Jonathan Israel, of: het slagveld van de ideeëngeschiedenis

door Rob Hartmans

In de ogen van buitenstaanders is ideeëngeschiedenis ongetwijfeld een saai en stoffig vak, uitgeoefend door bedaagde lieden die geen vlieg kwaad doen. Toch kunnen de emoties hier hoog oplaaien, en heeft dit vakgebied soms de trekken van een slagveld. Veldheer Jonathan Israel en zijn criticasters kunnen erover meepraten.
geschiedenis

Politiek & Maatschappij

geschiedenis

De beschaving is een grof schandaal

door Jacqueline Klooster

Wat gebeurt er als je een monumentale nieuwe overzichtsgeschiedenis van Klein-Azië, het neusje van de academische zalm, legt naast een politiek pamflet van een terroristisch revolutionair die zich beroept op een heel eigen versie van dezelfde geschiedenis? Het mes blijkt dan zowel aan de academische als de revolutionaire kant te snijden, ontdekt classica Jacqueline Klooster.
democratie

Vrijheid en democratie, een recapitulatie

door Jan Dirk Snel

Het zijn bange tijden voor de democratie. Sterker: tussen de antidemocratische ontwikkelingen in Frankrijk, Hongarije, Polen, Oostenrijk, Oekraïne, Rusland en Turkije aan de ene kant, en het opportunistische gekrakeel over democratisch vals spel van de Brexiteers, Trump en Wilders aan de andere kant, lijkt niet alleen de democratie bekneld te raken, maar eveneens het vrijheidsbegrip dat er de moeder van is. Tijd voor een recapitulatie.
economie

Markt en macht

door Kristof Smeyers

De discussie over de moeilijke verhouding tussen economie en politiek is zo oud als de straat. Ook in België, het ‘eldorado van het kapitalisme’ volgens Karl Marx, worden de twee machtscenakels vaak tegenover elkaar geplaatst. Laten we de onzichtbare hand zijn vingeroefeningen doen, of zou de staat de ongebreidelde marktlogica moeten temperen?
cultuurkritiek geopolitiek

Voorbij fort Europa

door Addie Schulte

De vluchtelingencrisis is niet voorbij, maar min of meer uit het zicht verdreven. Met hulp van autocratische landen worden vluchtelingen op afstand gehouden. Maar de Europese Unie betaalt een hoge prijs voor deze manier van optreden, stellen Henk van Houtum en Leo Lucassen. In het felle en nog niet uitgewoede debat over de begrenzing van de EU hebben grensonderzoeker Van Houtum en migratiehistoricus Lucassen zich afzonderlijk en soms samen flink geroerd, met ingezonden stukken, optredens voor radio en tv en tientallen lezingen. Ze gingen de strijd aan met wat ze beschouwen als misvattingen, misleiding en onterechte angstbeelden en stelden een opener houding tegenover migranten voor. In oktober verschijnt hun boek Voorbij Fort Europa, waarin ze de crisis in haar historische context plaatsen, de ontwikkelingen van de afgelopen tijd analyseren en een alternatieve visie presenteren. Door Addie Schulte.

Wetenschap & Wij

biologie

Aristoteles, bioloog. Zijn tijd millennia vooruit

door Jelle Reumer

Hoewel hij vooral bekend stond en staat als ‘De Filosoof’, was Aristoteles ook één van de eerste, en grootste, biologen. Slechts gewapend met zijn waarneming en zijn verstand ontwaarde hij processen en wetmatigheden die pas eeuwen later door ‘echte’ biologen bewezen zijn. Bioloog Jelle Reumer rehabiliteert zijn vergeten stamvader.
klimaat

Twee halve aardes, mensenpark/nieuwe wildernis

door Frans W. Saris

Zien wij onze planeet als ‘space-ship Earth’ of Moeder Aarde? En moeten wij haar in twee helften gaan beheren: een  mensenpark en een nieuwe wildernis? Journaliste Elisabeth Kolbert luidt de noodklok in haar Pulitzerprijswinnende studie over uitsterven, bioloog Edward Wilson ziet de oplossing in het instellen van een megareservaat.
biologie

Genen zijn de nieuwe sterren

door Valentijn van Dijk

Siddhartha Mukherjee gooit deze zomer hoge ogen met zijn bewonderenswaardig goed ingevoerde en leesbare geschiedenis van het gen. Toch valt er het nodige op af te dingen – zeker nu de ecologische crisis waarin we verzeild zijn geraakt, schreeuwt om een breder perspectief op zowel onze eigen als de gehele evolutie.
wetenschapsbedrijf

Denken en weten. Filosofie in de branding van de werkelijkheid

door Geerdt Magiels

Iedereen wil graag weten hoe de wereld in elkaar zit. Maar wat kunnen wij weten en hoe komen we tot die kennis? Die vragen spelen op het raakvlak van psychologie, hersenwetenschap en filosofie. Recent verscheen een aantal boeken dat in dat grensgebied op zoek gaat naar de betrouwbaarheid van onze kennis.
wetenschapsbedrijf

De meetlat in de wetenschap

door Harry van Dalen

De publicatiedruk op wetenschappers heeft verstrekkende gevolgen en staat al een aantal jaren ter discussie. Het probleem is nu weliswaar doorgedrongen tot een studie naar bibliometrie maar voor de oplossing is een steviger mentaliteitsomslag nodig dan auteur James Wilsdon aandraagt, betoogt econoom Harry van Dalen.
Advertentie
Princeton-university-press