2018#6 (december / januari)
Kunst & Literatuur
boekencultuur
boekencultuur
boekencultuur
roman
poëzie
oeuvre
literatuurwetenschap
De redacteur is niet dood: de affaire Ian Buruma
door De redactie
Iets meer dan een jaar geleden trad Ian Buruma aan als hoofdredacteur van The New York Review of Books. Iets meer dan een maand geleden nam Buruma afscheid van diezelfde Review, gestruikeld over zijn beslissing in een dossier gewijd aan #MeToo en ‘The Fall of Men’ een persoonlijk relaas op te nemen van de gevallen Canadese radioster Jian Ghomeshi.
Hoewel het vertrek van Buruma niet in directe zin een #MeToo-kwestie is, laat de zaak heel goed zien dat #MeToo over meer gaat dan het aankaarten van grensoverschrijdend seksueel gedrag en de genderkloof waartoe de hashtagbeweging vaak wordt gereduceerd. Zo dicht aan de oppervlakte en tegelijkertijd zo diepgeworteld als ze in al haar gevoeligheid is, vereist de kwestie van ieder die zich er publiekelijk over uitlaat dat met buitengewone zorg te doen. Wellicht geldt dat nog wel sterker voor degenen die het publieke debat ‘achter de schermen’ richten en contextualiseren: de makers van tijdschriften, van programma’s, van blogs. De Nederlandse Boekengids, die zich welbewust the Dutch Review of Books noemt, en warme banden onderhoudt met de New Yorkse en Londense Reviews, vormt daarop geen uitzondering. De vragen die zich daar in september aandienden of dat hadden moeten doen, gaan ook ons als redactie direct aan.
In ongenade: overwegingen bij het terugtreden van Ian Buruma
door David Rijser
Hoe komt het nu eigenlijk dat Ian Buruma al binnen een jaar het veld moest ruimen bij The New York Review of Books? Classicus David Rijser verkent het mijnenveld, markeert links en rechts mijnen, en probeert te achterhalen op welke Buruma nu eigenlijk precies liep en waarom. Zou iets meer kalmte, nuance en vertrouwen in het (noodzakelijkerwijs gebrekkige) recht als toetssteen niet op zijn plaats zijn, vraagt hij.
Morrelen aan de macht: een recht tegen onrecht
door Persis Bekkering
Waar David Rijser betoogt dat onze beschaving gebaat zou zijn bij iets meer kalmte en vertrouwen in evoluerende instituties, betoogt Persis Bekkering dat het falen van die instituties in de bestrijding en berechting van intimidatie en machtsmisbruik geen nevenschade is, maar fundamenteel; de evolutie niet alleen te traag, maar ook langs de verkeerde weg. In plaats van bezwerend tot kalmte te manen, zegt Bekkering, moeten we onder ogen zien dat instituties als onze rechtspraak fundamenteel onrechtvaardig zijn en structureel falen waar het gaat om de bescherming van diegenen die het meeste bescherming nodig hebben. Toch ziet ook Bekkering, net als Rijser, een sleutelrol weggelegd voor het recht, zij het van een heel ander soort.
Oude en nieuwe Antigones: een ‘commonality of feelings’
door Christiaan Caspers
Kamila Shamsies roman Home Fire is ogenschijnlijk twee dingen tegelijk: een hedendaags radicaliseringsverhaal, met apps en Skype en SUV’s, met een hippe flat in Londen, etnisch geprofileerde vliegveldcontroles en een fatale reis naar Raqqa, en een geactualiseerde versie van Sophocles’ klassieke tragedie Antigone. Christiaan Caspers laat niet alleen zien hoe de roman in verbinding staat met heel oude narratieven, maar ook hoe de roman zijn lezers verbinding doet voelen met hun medemens.
- Kamila Shamsie, Huis in brand (vert. Anne Jongeling) (Signatuur 2018), 288 blz.
- Kamila Shamsie, Home Fire (Bloomsbury 2017), 272 blz.
Slauerhoff: verscheurdheid en vakmanschap
door Piet Gerbrandy
Het cliché van het getourmenteerde kunstenaarsgenie is al vaak weerlegd, maar soms is het simpelweg waar. In het geval van Nederlands meest 'romantische' dichter J. Slauerhoff, zo betoogt Piet Gerbrandy, zijn vakmanschap en een verscheurd gevoelsleven niet los van elkaar te zien.
- Wim Hazeu, Slauerhoff. Biografie (De Arbeiderspers 2018), 856 blz.
- J. Slauerhoff, Verzamelde gedichten (Nijgh & Van Ditmar 2018), 1048 blz.
Verlichting in individualistische tijden: Sōseki Natsume
door Pieter Kranenborg
De Japanse schrijver Sōseki Natsume, inmiddels meer dan een eeuw geleden overleden, liet een oeuvre na waarin hij het lot beschreef van de mens in een individualiserende wereld: het naar westers voorbeeld moderniserende Japan. Pieter Kranenborg laat zien waarom we als ontheemde, eenentwintigste-eeuwse westerlingen uit de vele docent-leerlingrelaties in Natsumes oeuvre nog altijd lessen kunnen trekken.
- Sōseki Natsume, Kokoro (vert. Luk van Haute) (Lebowski 2014), 272 blz.
- Sōseki Natsume, Sanshiro (Penguin 2009), 288 blz.
- Sōseki Natsume, The Wayfarer (vert. Beongcheon Yu) (Tuttle Publishing 1969), 362 blz.
- Sōseki Natsume, De poort (vert. Erik de Poorter) (HaEs 2013), 161 blz.
- Sōseki Natsume, Kusamakura (vert. Meredith McKinney) (Penguin 2008), 192 blz.
André Jolles – vormen, gebaren en formules
door Geertjan de Vugt
Wat hebben Trumps 'make America great again', een Belgenmop en de mythe van Odysseus met elkaar te maken? Het antwoord is te vinden in de taal, in de geschiedenis, en in het werk van de Nederlandse literatuurwetenschapper André Jolles (1874-1946). Jolles is bij het grote publiek nauwelijks bekend, maar zijn morfologische werk is van groot belang geweest, zowel binnen de literatuurwetenschap als daarbuiten. Geertjan de Vugt herleest zijn' meesterwerk Eenvoudige vormen, en vraag zich af wat de formules en gebaren van deze Nederlandse tovenaar ons ook nu nog kunnen betekenen.
- Alain Badiou, Pierre Bourdieu, Judith Butler, Georges Didi-Haberman & Jacques Rancière, Wat is een volk? (vert. Joost Beerten) (Octavo 2017), 120 blz.
- André Jolles, Eenvoudige vormen: legende, sage, mythe, raadsel, spreuk, casus, memorabile, sprookje, grap (vert. Walter Thys) (Eburon 2009), 306 blz.
- André Jolles, Simple Forms: Legend, Saga, Myth, Riddle, Saying, Case, Memorabile, Fairytale, Joke (vert. Peter J. Schwartz) (Verso 2017), 272 blz.
Politiek & Maatschappij
economie
feminisme
Het onbewogen bbp: bij een hardnekkig statistiekje
door Paul Teule
De afgelopen jaren verschijnt het ene na het andere boek dat de beperkingen van het bruto nationaal product in kaart brengt. Steeds wordt aangetoond dat het meten van de economie in één statistiek een veelvoud aan nadelen met zich meebrengt. En toch staat het bbp nog als een huis. Paul Teule duikt in de geschiedenis van het bbp en onderzoekt waarom het 'statistiekje', alle kritiek ten spijt, onaantastbaar lijkt: het is de statistische belichaming van het ideaal van economische groei.
- Dirk Philipsen, The Little Big Number: How GDP Came to Rule the World and What to Do about It (Princeton University Press 2015), 416 blz.
- Diane Coyle, GDP: A Brief put Affectionate History (Princeton University Press 2014), 168 blz.
- Philipp Lepenies, The Power of a Single Number: A Political History of GDP (Columbia University Press 2016), 208 blz.
- Ehsan Masood, The Great Invention: The Story of GDP and the Making and Unmaking of the Modern World (Pegasus Books 2016), 352 blz.
- David Pilling, The Growth Delusion: The Wealth and Well-Being of Nations (Bloomsbury 2018), 352 blz.
- Lorenzo Fioramonti, The World After GDP: Politics, Business and Society in the Post Growth Era (Polity 2017), 240 blz.
Kathy Ackers canon: porno, plagiaat & Propertius
door Tessel Veneboer
Experimenteel schrijver, postpunk-icoon, performancekunstenaar, classicus en feminist: de Amerikaanse Kathy Acker (1947-1997) – in de jaren zeventig nog een underground verschijnsel uit de New Yorkse scene – verwierf in de jaren tachtig en negentig bredere bekendheid door haar beruchte levensstijl en literaire experimenten. Dertig jaar later lijkt haar werk een tweede leven te krijgen. Tessel Veneboer en Jip Lemmens lopen het nachleben van Kathy Acker na in recente literatuur die direct of indirect aan haar gewijd is en laten zien welke belangwekkende rol Ackers werk speelt in hedendaags feminisme.
- Douglas A. Martin, Acker (Nightboat Books 2017), 296 blz.
- Chris Kraus, After Kathy Acker: A Biography (Penguin 2018), 352 blz.
- Olivia Laing, Crudo (Pan Macmillan 2018), 176 blz.
- Corina Koolen, Reading Beyond the Female (2018#6 2018), 321 blz.
- Kathy Acker, Blood and Guts in High School (Penguin 2017), 176 blz.
- Kathy Acker, Great Expectations (Penguin 2018), 144 blz.
Toen & Nu
briefwisseling
briefwisseling
oorlog
geschiedenis
Geerten Waling aan Rob Hartmans, 24 december 2018
door Geerten Waling
Rob Hartmans en Geerten Waling schrijven elkaar over Peter Hitchens' Opstand tegen God, John Grays Seven Types of Atheism en Tim Cranes The Meaning of Belief: Religion from an Atheist’s Point of View. Waling: 'Kenmerkend voor dat nieuwe atheïsme is de compromisloosheid: geen water bij de wijn, geen zalvende woorden om een dispuut over religieuze dogma’s te sussen, geen mantel der liefde om de onzin te bedekken die sommige gelovigen uitkramen.' Hartmans: 'Wie elke vorm van irrationalisme, massahysterie of politiek fanatisme "religieus" noemt, rekt het begrip ‘religie’ zover op dat het zijn betekenis verliest.'
Rob Hartmans aan Geerten Waling, 24 december 2018
door Rob Hartmans
Rob Hartmans en Geerten Waling schrijven elkaar over Peter Hitchens' Opstand tegen God, John Grays Seven Types of Atheism en Tim Cranes The Meaning of Belief: Religion from an Atheist’s Point of View. Waling: 'Kenmerkend voor dat nieuwe atheïsme is de compromisloosheid: geen water bij de wijn, geen zalvende woorden om een dispuut over religieuze dogma’s te sussen, geen mantel der liefde om de onzin te bedekken die sommige gelovigen uitkramen.' Hartmans: 'Wie elke vorm van irrationalisme, massahysterie of politiek fanatisme "religieus" noemt, rekt het begrip ‘religie’ zover op dat het zijn betekenis verliest.'
Het eindeloze einde van de Eerste Wereldoorlog
door Guido van Hengel
Als de eerste jaren van de eenentwintigste eeuw iets duidelijk hebben gemaakt, dan is het dat de erfenis van de twintigste eeuw nog lang niet verwerkt is. Guido van Hengel duikt naar aanleiding van de herdenking van het einde van de Eerste Wereldoorlog in de historische literatuur, om te bezien of die roerige 'kometentijd' eigenlijk ooit wel is afgelopen.
- Volker Weidermann, Träumer: Als die Dichter die Macht übernahmen (Kiepenheuer & Witsch 2017), 288 blz.
- Daniel Schönpflug, 1918: Het jaar van de dageraad (vert. W. Hansen) (De Bezige Bij 2017), 320 blz.
- Joachim Käppner, 1918: Aufstand für die Freiheit. Die Revolution der Besonnenen (Piper 2017), 528 blz.
- Robert Gerwarth, The Vanguished: Why the First World War Failed to End 1917-1923 (Penguin 2016), 464 blz.
- Frank Furedi, First World War: Still No End in Sight (Bloomsbury 2014), 288 blz.
- Frank Furedi, populism and the European Culture Wars: The Conflict of Values between Hungary and the EU (Routledge 2018), 144 blz.
In herhaling
door Jilt Jorritsma
Spreken over herhalingen in de geschiedenis wordt vaak gezien als een doodzonde. Wie in het openbaar parallellen aanwijst tussen fenomenen van vroeger en personen of sentimenten nu, wordt meteen op de vingers getikt. Toch kan ook de angst voor een herhaling juist tot een herhaling leiden. In dezelfde adem waarmee Rutte in het Amsterdamse Wertheimpark zegt dat we een nieuw Auschwitz moeten voorkomen, demoniseert hij een hele bevolkingsgroep. Terwijl het juist een soortgelijke demonisering was die Auschwitz in de eerste plaats mogelijk maakte. Rutte is er zo op gebrand de loop van de geschiedenis te veranderen, dat hij haar reproduceert. De vraag is hoe, en op welk punt, de goede intentie iets te voorkomen om kan slaan in haar tegendeel. Een van de eerste denkers die zich met die vraag bezighield was de Italiaanse filosoof, jurist en voorloper van de geschiedfilosofie Giambattista Vico (1668-1744).
- Mark Blaisse, Het orakel van Napels. De alternatieve waarheid van Giambattista Vico (1668-1744) (Balans 2018), 240 blz.
- Keith Lowe, Angst en vrijheid. Hoe de Tweede Wereldoorlog ons voorgoed veranderde (Balans 2018), 560 blz.
Wetenschap & Wij
taal
taal
sociologie
ecologie
Taal als wapen: de urgentie van de neerlandistiek
door Frans-Willem Korsten
Het aantal studenten dat zich jaarlijks aan een studie Nederlands waagt is teruggelopen, zelfs zo erg dat de studie aan sommige universiteiten op het punt van opheffing staat. En dat terwijl er in de huidige Nederlandse samenleving de nodige problemen spelen die juist door de neerlandistiek het hoofd geboden kunnen worden. In een reeks essays over de urgentie van de neerlandistiek identificeren verschillende specialisten die problemen en de koers die het vakgebied zou moeten varen om ze te adresseren. De discussie wordt geopend door Frans-Willem Korsten, bijzonder hoogleraar literatuur en maatschappij aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en hoofddocent aan de Universiteit Leiden.
- Martijn Konings, The Emotional Logic of Capitalism: What Progressives Have Missed (Stanford University Press 2015), 184 blz.
- Karl Polanyi, The Great Transformation (Beacon Press 1944), 360 blz.
- Antjie Krog, Medeweten (vert. Robert Dorsman, Jan van der Haar & Alfred Schaffer) (Uitgeverij Podium 2015), 260 blz.
Talen en leven na de dood: over taal en cultuur
door Berthold van Maris
Tegenwoordig gebruiken we 'dode' talen niet meer in het dagelijks leven, zoals dat ooit nog wel het geval was (met bijvoorbeeld het Latijn). Toch kennen zij wel degelijk een leven na de dood. Daar krijgen zij vaak de eigenschap toegedicht de drager van een ideaal-cultuur te zijn, waarnaar, via de taal, terugverlangd kan worden. Berthold van Maris onderzoekt waar het verlangen naar dode talen vandaan komt en laat zien hoe een taal, levend of dood, nooit slechts één cultuur in zich draagt – maar hoe het gebruik ervan wel degelijk een voortdurend onderzoek van de band met het verleden inhoudt.
- Holger Gzella, De eerste wereldtaal: de geschiedenis van het Aramees (Athenaeum 2017), 404 blz.
- Jan Bloemendal, Latijn: cultuurgeschiedenis van een wereldtaal (Athenaeum 2016), 232 blz.
Pierre Bourdieu en het lachen van de bisschoppen
De Franse socioloog Pierre Bourdieu heeft zijn internationale bekendheid vooral te danken aan zijn boeken over sociale ongelijkheid, maar hij heeft ook de reputatie van een auteur die heel ingewikkeld schrijft. Ook het boek dat wordt gezien als zijn meesterwerk, La Distinction, is moeilijk te volgen. Maar wie Bourdieu weleens heeft horen spreken, weet dat de man wiens boeken zo veel hindernissen opwierpen, als spreker glashelder formuleerde en goed te volgen was. Ook daarom is de postume publicatie van deze colleges zo belangrijk: hier spreekt de hoorcollegedocent. In deze colleges richt Bourdieu zich onder andere op 'de gift' – we kunnen het ons haast niet meer voorstellen, maar er zijn samenlevingen waarin niet alles draait om het principe van voor-wat-hoort-wat, om winst en verlies; samenlevingen waar mensen een gift werkelijk als een gift ervaren.
- Pierre Bourdieu, Anthropologie économique. Cours au Collège de France, 1992-1993 (Raisons d’Agir/Seuil 2017), 352 blz.
De poep van de kanoet – en wat daar allemaal mee samenhangt
door Trudy Dehue
Kanoeten zijn kleine vogels die tijdens onze zomers een tussenstop maken in het Nederlandse waddengebied, en tijdens onze winters uitzwermen naar de Mauritaanse Banc d’Arguin. Biologen Theunis Piersma en Thomas Oudman vliegen ze achterna en testen aan de hand van hun poepjes niets minder dan het idee van de ‘survival of the fittest’. Ze maken zich zorgen. Over de suggestie dat organismen (waaronder dus mensen) bepaald worden door hun genen, als over de suggestie dat zij onderling onafhankelijk elementen zijn (waarbij ingrijpen in één element zonder gevolgen kan blijven voor allerlei andere). Deze suggesties, menen zij, ondermijnen de solidariteit van mensen met andere wezens én met elkaar, wat op termijn de overlevingsmogelijkheid van al het leven op aarde beperkt. Een inkijkje in de korte lijnen tussen fundamenteel biologisch veldonderzoek, de evolutietheorie en ons begrip van onze plaats daarin. Door Trudy Dehue.
- Thomas Oudman & Theunis Piersma, De ontsnapping van de natuur. Een nieuwe kijk op kennis (Athenaeum 2018), 256 blz.
