2019#2 (april / mei)
Wetenschap & Wij
wetenschapsbedrijf
taal
biologie
filosofie
klimaat
Hoe goede intenties en slechte ideeën de universiteit verpesten
door Geerten Waling
Geerten Waling bespreekt Jonathan Haidt en Greg Lukianoffs pleidooi voor academische diversiteit en tegen de ‘de-platforming’ van rechtse én linkse sprekers aan Amerikaanse universiteiten. Welke lessen kunnen Nederlandse universiteiten hieruit trekken?
- Jonathan Haidt & Greg Lukianoff, The Coddling of the American Mind: How Good Intentions and Bad Ideas Are Setting Up a Generation for Failure (Allen Lane 2018), 352 blz.
Opkomen voor onderwijs: de urgentie van de neerlandistiek
door Marc van Oostendorp
Het aantal studenten dat zich jaarlijks aan een studie Nederlands waagt is teruggelopen, zelfs zo erg dat de studie aan de VU inmiddels is opgeheven. En dat terwijl er in de huidige Nederlandse samenleving de nodige problemen spelen die juist door de neerlandistiek het hoofd geboden kunnen worden. In een reeks essays over de urgentie van de neerlandistiek identificeren verschillende specialisten die problemen en de koers die het vakgebied zou moeten varen om ze te adresseren. Na letterkundigen Frans-Willem Korsten en Saskia Pieterse is het de beurt aan taalkundige Marc van Oostendorp, hoogleraar Nederlands en Academische Communicatie aan de Radboud, die stelt dat de neerlandistiek haar ware taak onder ogen moet komen door zich te richten op het onderwijs.
De pratende plant: over de veranderende perceptie van planten
door Arjen Mulder
Hoewel kennis van en respect voor planten als intelligente medewezens al zo oud is als de mensheid, wordt nu ook de wetenschappelijke kijk op het leven van planten radicaal herzien. Planten kunnen proeven, ruiken, horen, tasten en zien, en geven bovendien vorm aan gemeenschappen gebaseerd op samenwerking en communicatie in plaats van concurrentie. Arjen Mulder schift de recente stroom aan plantenboeken, en vraagt zich af: wat gebeurt er met de mens als die de wereld vanuit de plant beziet?
- Peter Wohlleben, Het verborgen leven van bomen. Wat ze voelen, hoe ze communiceren - ontdekkingen uit een onbekende wereld (vert. Bonella van Beusekom) (A.W. Bruna 2016), 222 blz.
- Peter Wohlleben, Het geheime netwerk van de natuur. De verrassende samenwerking tussen planten en dieren (vert. Bonella van Beusekom) (A.W. Bruna 2018), 224 blz.
- Colin Tudge, Het verborgen leven van bomen. Levensloop, functie en betekenis (vert. Mark van Nieuwstadt) (Het Spectrum 2009), 520 blz.
- Monica Gagliano, Thus Spoke the Plant. A Remarkable Journey of Groundbreaking, Scientific Discoveries & Personal Encounters with Plants (North Atlantic Books 2018), 176 blz.
- David Haskell, Het geheime leven van bomen (vert. Bonella van Beusekom) (Meulenhoff 2018), 320 blz.
- Daniel Chamovitz, What a Plant Knows: A Field Guide to the Senses (Oneworld 2012), 224 blz.
- Stefano Mancuso & Alessandra Viola , Briljant groen. De intelligentie van planten (vert. Etta Maris) (Cossee 2019), 176 blz.
- David Haskell, The Forest Unseen: A Year's Watch in Nature (Penguin 2012), 288 blz.
- Nicholas Harberd, Seed to Seed: The Secret Life of Plants (Bloomsbury 2007), 320 blz.
Kees Schuyts lessen in spinozisme en pragmatisme
door Frans W. Saris
Fysicus, bestuurder en essayist Frans W. Saris leest Kees Schuyts recente werken over Spinoza en de Pragmatici, en gaat op zoek naar aanknopingspunten voor een filosofie voor de eenentwintigste eeuw. Vertrekkend vanuit Spinoza’s ‘God, ofwel de Natuur’ komt hij via de ideeën over feiten en vooruitgang van Charles S. Peirce en William James tot een voorstel.
- Kees Schuyt, Spinoza en de vreugde van het inzicht (Balans 2017), 316 blz.
- Charles S. Peirce, Lessen in pragmatisme (red. en vert. Kees Schuyt) (Boom 2017), 304 blz.
Naar een heroïek van de terugtocht
door Steven van Schuppen
De waterschapsverkiezingen komen er weer aan. Wie loopt er warm voor; wat is er eigenlijk te kiezen? Steven van Schuppen legt drie nieuwe Nederlandse wateratlassen naast elkaar en ziet de olifant in ons laagland: Nederland is een delta, de zeespiegel stijgt almaar sneller dan voorspeld en de rivieren worden steeds grilliger. Ruimtelijke ordening is een kwestie van de lange adem: momenteel leggen we de laatste hand aan plannen die al meer dan twintig jaar oud zijn. Nog altijd kijken we maar een paar decennia vooruit. En terwijl wij pappen en nathouden halen de klimaatprognoses ons in. De tijd is rijp voor een kentering in het denken over onze relatie met het wassende water: van een heroïek van strijd en beheersing naar een heroïek van de terugtocht. Een aanzet tot een planologie van de eenentwintigste-eeuwse Wüstung.
- Frits Palmboom, IJsselmeergebied. Een ruimtelijk perspectief (Vantilt 2018), 347 blz.
- Dirk Sijmons, Yttje Feddes, Eric Luiten & Fred Feddes, Ruimte voor de Rivier. Veilig en mooi landschap (Blauwdruk 2017), 304 blz.
- Kees Bos & Jan Willem Bosch, Landschapsatlas van de Oosterschelde: spiegel van verleden, venster op de toekomst (Bos & Böttcher 2017), 440 blz.
Politiek & Maatschappij
democratie
liberalisme
liberalisme
cultuurkritiek
Onze democratie is beter: van populisme naar electoraal autoritarisme
door Dick Pels
Juichwoorden als democratie kunnen op erg uiteenlopende wijzen gebruikt worden. Aan de hand van vier boeken die de vermeende crisis van de democratie aankaarten houdt Dick Pels een pleidooi voor een democratie van zelfbinding en matiging.
- Steven Levitsky & Daniel Ziblatt, How Democracies Die: What History Tells Us About Our Future (Penguin 2018), 256 blz.
- Marcel ten Hooven, De ontmanteling van de democratie. Hoe de kunst van het samenleven verstoord raakt - en wat eraan te doen (De Arbeiderspers 2018), 256 blz.
- Yascha Mounk, The People Vs. Democracy: Why Our Freedom is in Danger and How to Save it (Harvard University Press 2018), 328 blz.
- Manu Claeys, Red de democratie! Waarom het systeem hapert en wat we eraan kunnen doen (Polis 2018), 256 blz.
Het merkwaardige voortbestaan van het neoliberalisme
door Bram Mellink
Neoliberaal beleid overleefde de economische crisis vrijwel zonder kleerscheuren. Door Philip Mirowski’s ideeëngeschiedenis samen te lezen met Cornel Bans onderzoek naar de plaatselijke omstandigheden van neoliberaal beleid, laat Bram Mellink zien dat neoliberalisme haar succes dankt aan een samenspel tussen nieuwe ideeën en bestaande bestuursstructuren.
- Philip Mirowski, Never Let a Serious Crisis Go To Waste: How Neoliberalism Survived the Financial Meltdown (Verso 2013), 483 blz.
- Cornel Ban Ruling, Ideas: How Global Neoliberalism Goes Local (Oxford University Press 2016), 312 blz.
Het gezin als hoeksteen van de markt
door Naomi Woltring
Aan de hand van Melinda Coopers Family Values: Between Neoliberalism and the New Social Conservatism laat Naomi Woltring zien hoe de overeenkomsten in neoliberaal en sociaal-conservatief Amerikaans beleid ook in de Nederlandse participatiesamenleving te herkennen zijn.
- Melinda Cooper, Family Values: Between Neoliberalism and the New Social Conservatism (Zone Books 2017), 443 blz.
Het (on)zichtbare dier, een kritiek
door Marij de Wit
Als wij mensen beter ons best zouden doen om niet alleen onze huis- en erfdieren maar ook wilde, proef- en veedieren werkelijk te zien, zouden we volgens Marij de Wit vanzelf gaan beseffen dat we in wezen en gedrag niet ver van hen afstaan – een besef dat van cruciaal belang is voor een rechtvaardiger en duurzamer manier van samenleven.
- Eva Meijer, De soldaat was een dolfijn. Over politieke dieren (Cossee 2017), 124 blz.
- David Garnett, Vrouw of vos (vert. Irwan Droog) (Cossee 2018), 143 blz.
Toen & Nu
politiek
geschiedenis
politiek
geschiedenis
geschiedenis
Overheid en economie, een paringsdans zonder einde
door Olivier Boehme
In veel landen bevindt de sociaaldemocratie zich in een neerwaartse spiraal. Olivier Boehme las de biografie van Belgisch socialist Hendrik De Man en stelt de vraag welke lessen er vandaag uit zijn denken getrokken kunnen worden.
- Jan Willem Stutje, Hendrik de Man. Een man met een plan (Polis 2018), 512 blz.
De beschaving achterna: manierengeschiedenis
door Rineke van Daalen
‘Met een stoet aan filosofen, theologen, schrijvers, dichters (en een dichteres), rechters en nog veel meer, laat Thomas zien hoe complex en grillig civilisatieprocessen in het vroegmoderne Engeland verliepen, hoe omstreden ze destijds al waren en hoeveel ambivalente reacties ze opriepen.’ Sociologe Rineke van Daalen vraagt zich af waarom sociologen en historici zo weinig samenwerken: Historicus Keith Thomas' indrukwekkende manierengeschiedenis van vroegmodern Engeland laat duidelijk zien waarom de twee disciplines elkaar nodig hebben.
- Keith Thomas, In Pursuit of Civility: Manners and Civilization in Early Modern England (Yale University Press 2018), 480 blz.
Thorbecke en Moleschott: de eerste epistemische oorlog
door Ad Maas
Feit en waarheid staan vandaag onder politieke hoogspanning. Ad Maas bespreekt de biografieën van twee Nederlanders die aan de wieg stonden van het modernistische geloof in feiten: Johan Rudolf Thorbecke en Jacob Moleschott. Wat kunnen we van hen leren?
- Remieg Aerts, Thorbecke wil het: biografie van een staatsman (Prometheus 2018), 885 blz.
- Laura Meneghello, Jacob Moleschott: A Transnational Biography (Transcript 2018), 490 blz.
Een nieuwe geschiedenis van de Jodenvervolging
door Ton Zwaan
‘Ik geloof u niet. Ik weet dat u geen leugenaar bent, maar ik geloof u niet’. Wat er voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurde met het grootste gedeelte van de Joodse bevolking van Europa is nog altijd moeilijk te geloven en bevatten. Tegelijk wordt de Jodenvervolging (vooral onder de noemers ‘Shoah’ en ‘Holocaust’) zo veel gethematiseerd en genoemd in populaire cultuur en media, vaak zonder kennis van het meest recente wetenschappelijk onderzoek, dat er bij het grote publiek nog veel onbekend is. Alleen al daarom is het belangrijk dat nieuw en vernieuwend onderzoek naar de Jodenvervolging breed bekend gemaakt wordt. Ton Zwaan beschouwt het levenswerk van David Cesarani: Endlösung. Het lot van de Joden, 1933-1949.
- David Ceserani, Endlösing. Het lot van de Joden 1933-1949 (Atlas Contact 2018), 1056 blz.
‘Stories are great!’, of: de eeuwige ontdekking van Rome
door Aimée Plukker
In discussies over toerisme wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen de reiziger, die andere plekken op de wereld bezoekt ter lering, en de consumptietoerist, die dat louter doet ter vermaak. Historicus Aimée Plukker neemt, naar aanleiding van een aantal recente boeken over Rome, het toerisme naar de stad door de eeuwen heen onder de loep, en laat zien dat educatief en zuiptoerisme altijd al verweven waren.
- Maarten Asscher, De ontdekking van Rome (Athenaeum 2018), 48 blz.
- Nathasja van Luijn, Mark Oldenhave & Christoph Pieper (red.), De vereeuwigde stad. Een literaire reisgids door het antieke Rome (AUP 2018), 192 blz.
- Arthur Weststeijn, Nederlanders in Rome (Prometheus 2017), 224 blz.
Kunst & Literatuur
poëzie
schrijvers over schrijvers
Joost Zwagerman Essayprijs
Nachoem Wijnbergs eenheden van leegte
door Piet Gerbrandy
Hoe kan het toch dat de abstracte, veeleisende en ontoegankelijke gedichten van Nachoem Wijnberg druk gelezen worden en hij de ene na de andere prijs op zijn naam schrijft? Piet Gerbrandy werkt zich door zijn laatste bundel, en kan niet anders dan concluderen: dit is indringende poëzie.
- Nachoem M. Wijnberg, Om mee te geven aan een engel (Pluim 2018), 100 blz.
Geplaagd door begeerten: Hella Haasse’s «Een nieuwer testament»
door Jamal Ouariachi
‘Schrijvers over schrijvers’, de titel van een reeks waarin Nederlandse literair auteurs schrijven over een volgens hen Heel Goed Nederlands Boek. Jamal Ouariachi bespreekt Een nieuwe testament van Hella Haasse uit 1966, een historische roman die veel meer is dan dat.
- Hella Haasse, Een nieuwer testament (Querido 2019), 148 blz.
Onthoofd: speuren op de historische stortplaats
door Jilt Jorritsma
Losse onverwerkte brokstukken, zo begrijpt Jilt Jorritsma de gebeurtenissen die niet in ons gangbare verhaal over het verleden passen. Wat nu als we juist speuren op die historische stortplaats, waar tijd er niet toe doet? Welke verbanden liggen er tussen die vergeten fragmenten?
