2020#5 (oktober / november)

Politiek & Maatschappij

democratie

De gekaapte Amerikaanse democratie

Wat als democratische politiek niet blijkt te draaien om kiezers, maar om lobbies van ondernemingen en superrijken? De eerste verkiezing van Trump liet als geen eerdere zien dat een kapitaalkrachtig, goedgeorganiseerd en meedogenloos netwerk het kan winnen van 'one man, one vote'. In de VS is de afgelopen decennia een geöliede, radicaal conservatieve politieke machine ontstaan die wordt gedragen door een netwerk van zeer rijke donoren. Zijn de Amerikaanse verkiezingen gekaapt, vraagt socioloog Johan Heilbron — en zijn de Democraten in staat tot een alternatief?

Benjamin I. Page & Martin Gilens, Democracy in America? What Has Gone Wrong and What We Can Do About It (The University of Chicago Press 2020), 352 blz.
Gordon Lafer, The One Percent Solution: How Corporations Are Remaking America One State at a Time (Cornell University Press 2017), 272 blz.
Benjamin I. Page & Matthew J. Lacombe, Billionaires and Stealth Politics (The University of Chicago Press 2018), 224 blz.
Jane Mayer, Dark Money. How a Secretive Group of Billionaires is Trying tot Buy Political Control in the US (Scribe 2016), 480 blz.
Alexander Hertel-Fernandez, State Capture: How Conservative Activists, Big Businesses, and Wealthy Donors Reshaped the American States - and the Nation (Oxford University Press 2019), 384 blz.

cultuurkritiek

Reflecties op cancel culture: democratie, maar voor nette mensen

door Thijs Kleinpaste

Thijs Kleinpaste ziet achter het geweeklaag over cancel culture vooral elitisme, onbegrip over de veranderende publieke sfeer en achterstallig institutioneel onderhoud. 'Sociale media zijn een openbaar tribunaal geworden, en we zien een illiberale tendens die niet meer alleen van rechts komt, maar nu ook van links.' De Harper’s Letter on Justice and Open Debate heeft zowel in de VS als in Europa het nodige losgemaakt. Het is geen toeval dat de opstellers van de brief zich beklagen over ideologische zuiverheidstests en het schervengericht van Twitter op precies het moment dat de antiracismebeweging doorschakelt van ontzetting en protest naar langeretermijndoelen.

cultuurkritiek

Experimenteren met kraaien

door Lydia Baan Hofman

Kraaien die roken, stelen, samenwerken en experimenteren. Als The Wake of of Crows iets toont, dan is het wel dat de mens minder uitzonderlijk is dan we vaak denken. Maar hoe doe je dat, samenleven met zulke intelligente soorten? vraagt Lydia Baan Hofman zich af. Is het tijd om onze met dieren gedeelde bestaan opnieuw te overdenken, op zoek naar een gezamenlijke toekomst? Wie weet leren we nog wat van elkaar.

Thom van Dooren, The Wake of Crows: Living and Dying in Shared Worlds (Columbia University Press 2019), 288 blz.

economie

Langzaam voorwaarts

door Addie Schulte

Revoluties zijn van gisteren, onze tijd kenmerkt zich door vertraging, zo stelt Danny Dorling in zijn nieuwe boek Slowdown. Addie Schulte weegt de prognoses van de geograaf en merkt op dat diens observaties en wensen niet zelden door elkaar heen lopen.

Danny Dorling, Slowdown: The End of the Great Acceleration -and Why it's Good for the Planet, the Economy, and Our Lives (Yale University Press 2020), 373 blz.

cultuurkritiek

Van smeltkroes tot archipel: het einde van het Franse ideaal in feit en verbeelding

door Marjolijn Voogel

In een tijd van ongekende wetenschappelijke, technische en economische vooruitgang, lijkt alles wat te maken heeft met de verhoudingen tussen de verschillende religieuze en culturele groeperingen, juist in regressie te zijn. De wereld als Titanic, is de tendens van Amin Maaloufs biografie. Klopt dat? En wat is er over van het Franse ideaal? vraagt Marjolijn Voogel zich af.

Amin Maalouf, Le naufrage des civilisations (Grasset 2019), 331 blz.
Jérôme Fourquet, L'archipel français: naissance d'une nation multiple et divisée (Seuil 2019), 384 blz.

Toen & Nu

oorlog

Femma en de karikatuur van Hans Calmeyer

door Hans Ulrich Jessurun d’Oliveira

Hans Calmeyer besliste tijdens de bezetting in gevallen van twijfel over Joodse afstamming. Hij beschikte daarmee over het lot van veel joodse Nederlanders, van wie hij een opvallend aantal wist te redden. Het leverde hem onder meer een Yad Vashem-vermelding op. Toch knaagt de twijfel. In Els van Diggele’s Het raadsel van Femma treffen we Calmeyer als opportunistsch roofdier. Te eenzijdig, vindt Hans Ulrich Jessurun d’Oliveira, die Van Diggele’s lezing ahistorisch en eenzijdig vindt. Wat voegt Van Diggele’s lezing volgens d’Oliveira wél toe aan ons begrip van Calmeyers handelen, en wat niet?

Els van Diggele, Het raadsel van Femma: prooi van een mensenredder (De Geus 2020), 192 blz.

geschiedenis

De wereld in een zandkorrel

door Kristof Smeyers

Een welkom alternatief voor populaire, synthetische metanarratieven, dat zijn de Ontmoetingen van Patrick Pasture en Johan Verberckmoes. Vakkundig balanceren deze ‘global histories’ tussen dynamiek en lokale eigenheid, merkt Kristof Smeyers op. Toch beschrijven ze vooral een geschiedenis van de mensheid, niet van mensen.

Patrick Pasture, Ontmoetingen in het Oosten: een wereldgeschiedenis (Pelckmans 2019), 542 blz.
Johan Verberckmoes, Ontmoetingen in het Westen: een wereldgeschiedenis (Pelckmans 2019), 358 blz.

herlezen

Decamerone: verhalen op het breukvlak van twee tijdperken

door Cyrille Offermans

Lange tijd werd Boccaccios Decamarone gezien als platvloers, frivool en respectievelijk scabreus amusement. Maar, reflecteert Cyrille Offermans, laat daar geen misverstand over bestaan: het is een meesterwerk. Zijn beschrijving van het Italiaanse stadsleven in tijden van ziekte is bijzonder precies en actueel. De 'pestilentie' kent geen hiërarchie en de belangrijkste vraag die zij net als andere plagen uiteindelijk oproept is hoe te leven in weerwil ervan.

Giovanni Boccaccio, Decamerone (vert. Frans Denissen) (Athenaeum 2020), 864 blz.

Kunst & Literatuur

biografie

Een vervelende, omhooggevallen, maar zeer avontuurlijke man

door Maite Karssenberg

Handelsreiziger, reisschrijver en diplomaat Hendrik Muller (1859-1941) was in zijn tijd een Bekende Nederlander, maar is tegenwoordig vergeten. Onlangs verscheen Dik van der Meulens biografie over deze vervelende, omhooggevallen, maar zeer avontuurlijke man. Historicus Maite Karssenberg vraagt zich af of hij niet te mild oordeelt over zijn hoofdpersoon.

Dik van der Meulen, Dr. Hendrik Muller: wereldreiziger voor het vaderland (1859-1941) (Querido 2020), 488 blz.

roman

Aanloop naar actie: over Jenny Offills «Weersverwachting»

door Jan-Willem Anker

In Weersverwachting van Jenny Offill is de angst voor een klimaatcatastrofe constant voelbaar. Jan-Willem Anker las de knappe, fragmentarische roman terwijl zich een heel andere noodtoestand aandiende. Wat is goede klimaatfictie en heeft de pandemie daar iets aan veranderd?

Jenny Offill, Weersverwachting (vert. Roos van de Wardt) (De Geus 2020), 240 blz.

schrijvers over schrijvers

«Het leven op aarde»: een roman als een toverbal

door Nelleke Noordervliet

‘Schrijvers over schrijvers’, de titel van een reeks waarin Nederlandse literair auteurs schrijven over een volgens hen Heel Goed Nederlands Boek. Deze keer herleest Nelleke Noordervliet Het leven op aarde, de klassieker van J. Slauerhoff. Ze treft een auteur die zowel afdaalt in de puinhopen van Tschong King, als klimt naar de hoogten van de bevrijde geest.

J. Slauerhoff, Verzameld proza (Nijgh & Van Ditmar 2020), 912 blz.

roman

Harpie is nog op zoek naar haar stem

door Emma van Meyeren

Harpie is een vrouw van tweeëntwintig die regelmatig de duivel over de vloer heeft. Op zoek naar haar eigen identiteit en seksualiteit voert ze uitgebreide gesprekken met hem. Emma van Meyeren las Hannah van Binsbergens debuutroman Harpie en vraagt zich af hoe seksualiteit, vervreemding en het kwade daarin samenhangen.

Hannah van Binsbergen, Harpie (Pluim 2020), .

roman

Een vakantie naar het gemiste leven

door Joris Versteeg

Met zijn debuut 99 Nights in Logar weet de Amerikaans-Afghaanse schrijver Jamil Jan Kochai het culturele prikkeldraad rondom Afghanistan te doorbreken, schrijft Joris Versteeg. Met zijn literaire ontdekkingstocht brengt Kochai tevens een ode aan de orale cultuur van zijn voorouders.

Jamil Jan Kochai, 99 Nights in Logar (Bloomsbury Circus 2019), 279 blz.

Joost Zwagerman Essayprijs

Van Donald Duck tot Homeland: ideologie en angst in wereldomspannende fictie

door Martien Bos

Zitten er geheime satanistische boodschappen in muziek? Voedt de Donald Duck jonge kinderen op tot naar geld hunkerende imperialisten? Martien Bos schrijft over de al dan niet onbewuste relatie tussen ideologie, massamedia en het publiek. Dit stuk stond op de longlist van de Joost Zwagerman Essayprijs 2019, een prijs bedoeld om nieuw essayerend talent voor het voetlicht te brengen.

Wetenschap & Wij

wetenschapsbedrijf

Verzet in de leerfabriek

door Larissa Schulte Nordholt

Het rommelt aan de moderne universiteit. Zij is verworden tot leerfabriek, geobsedeerd door efficiëntie, klinkt het steeds luider vanaf de eigen burelen. Larissa Schulte Nordholt leest drie analyses van de universitaire misère en weegt deze pogingen tot verzet.

Eelco Runia, Genadezesjes: over de moderne universiteit (Athenaeum 2019), 224 blz.
Maggie Berg & Barbara K. Seeber, The Slow Professor: Challenging the Culture of Speed in the Academy (University of Toronto Press 2016), 128 blz.
Sara Ahmed, What's the Use? On the Uses of Use (Duke University Press 2019), 296 blz.

gezondheid

Abnormaal, verward, waanzinnig: over een zinloos streven naar controle

door Karlijn Roex

‘Schizofreen’, ‘psychotisch’ of ‘verward’: is zo’n term een diagnose of vooral een stigma? Socioloog Karlijn Roex verkent de wirwar van beoordelingen en vooroordelen waar wie buiten de norm valt mee te maken krijgt.

Esmé Weijun Wang, The Collected Schizophrenias (Penguin 2019), 224 blz.
Paul Verhaeghe, Over normaliteit en andere afwijkingen (Prometheus 2019), 112 blz.
Bauke Koekkoek, De kwestie verwarde personen: naar een andere benadering van onbegrepen gedrag (Lannoo Campus 2019), 176 blz.

ecologie

Het water komt eerder, hoger en verder

door Steven van Schuppen

Het water stijgt sneller dan we dachten, waarschuwt Rutger Bregman in zijn essay Het water komt. Steven van Schuppen vraagt zich af of Bregmans wake-upcall wel ver genoeg gaat. Want veilig samenleven met het water vereist meer dan wakkere burgers, het is een waterstaatkundige uitdaging van formaat.

Rutger Bregman, Het water komt: een brief aan alle Nederlanders (De Correspondent 2020), 208 blz.

biologie

Bewustzijn en het brein

door Jesse Geerts

Wie dit leest, is bewust, zoveel is zeker. Maar wat is dat ongrijpbare ‘bewustzijn’ toch, en hoe ontstaat het in onze hersenen? Jesse Geerts bespreekt twee boeken van wetenschappers die een tipje van de sluier proberen te lichten, elk op een volstrekt eigen manier.