2019#4 (augustus / september)
Politiek & Maatschappij
geopolitiek
economie
economie
dekolonisatie
Een apolitieke oorlog: Afghanistan en de Taliban redux
door Joris Versteeg
De oorlog in Afghanistan is een van de langstlopende en meest destructieve internationale conflicten uit de recente geschiedenis. Nu willen de VS vertrekken, en is het stof van bijna achttien jaar oorlog hier en daar genoeg opgetrokken om zicht te krijgen op de oorzaken, effecten en politieke complexiteiten van deze unwinnable war. Analist Joris Versteeg bespreekt vier recente titels, en staat stil bij de onzekere toekomst van het land.
- Steve Coll, Directorate S.: The C.I.A. and America's Secret Wars in Afghanistan and Pakistan, 2001-2016 (Penguin 2018), 720 blz.
- Theo Farrell, Unwinnable: Britain's War in Afghanistan 2001-2014 (The Bodley Head 2017), 576 blz.
- Bette Dam, Op zoek naar de vijand. Het verhaal van een terrorist die een vriend wilde zijn (De Bezige Bij 2019), 240 blz.
- Alex Strick van Linschoten en Felix Kuehn (reds.), The Taliban Reader: War, Islam and Politics (Hurst & Co 2018), 560 blz.
Voorbij ongelijkheid? Over geluk, geld en gezondheid
door Jaap Goudsmit
Jaap Goudsmit bespreekt verschillende boeken die de gevolgen van ongelijkheid voor sociaal welzijn onderzoeken. Kunnen armoedebestrijding en het tegengaan van economische ongelijkheid wel aan elkaar gelijkgesteld worden?
- Robert Skidelsky & Edward Skidelsky, How Much is Enough? Money and the Good Life (Penguin 2013), 272 blz.
- Harry G. Frankfurt, On Inequality (Princeton University Press 2015), 120 blz.
- Richard Wilkinson & Kate Pickett, The Spirit Level: Why Equality is Better for Everyone (Penguin 2010), 400 blz.
- Hans Rosling, Ola Rosling & Anna Rosling Rönnlund, Feitenkennis. Tien redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt (vert. Annemie de Vries) (Het Spectrum 2019), 344 blz.
- Richard Wilkinson & Kate Pickett, The Inner Level: How More Equal Societies Reduce Stress, Restore Sanity and Improve Everyone's Well-Being (Penguin 2018), 352 blz.
Nancy Fraser: voorbij de grenzen van het kapitalisme
door Jan Overwijk
Onze economische groei teert op een eindige planeet, met alle gevolgen voor klimaat en natuur van dien. Jan Overwijk bespreekt het werk van Nancy Fraser, die benadrukt dat we ons begrip van het ‘milieu’ van de economie nog veel breder moeten trekken. Zo komt zij tot een maatschappijkritiek waarmee zij ervoor pleit emancipatie en geborgenheid samen te brengen.
- Nancy Fraser & Rahel Jaeggi, Capitalism: A Conversation in Critical Theory (Polity 2018), 224 blz.
Museum Tervuren en de toekomst van koloniale collecties
door Mirjam Hoijtink
Mirjam Hoijtink bezocht het heropende AfricaMuseum in het Belgische Tervuren. Aan de hand van de Tervuurse omgang met de tentoongestelde objecten, koloniale geschiedenis en de vraag om restitutie vraagt zij zich af of dekolonisatie het enige antwoord is op de erfenis van koloniale musea en benadrukt zij dat enkel een lokale aanpak vruchtbaar kan zijn.
Toen & Nu
geschiedenis
kolonialisme
oudheid
geschiedenis
geschiedenis
Gas en land: van kolenmijn tot windmolen
door Wytske Versteeg
‘Wind- en zonne-energie klinken bedrieglijk onschuldig, totdat die windturbines vlak naast je achtertuin worden gezet, of de zonneweide in een ooit idyllisch weiland.’ Wytske Versteeg bespreekt Gasland. Nederland wordt wakker geschud van Louis Stiller en Staatsmijn Beatrix: gemiste kans of zegen? van Luc Wolters. Het aardgas dat stilletjes onder de Groningers werd weggetapt, besliste het lot van de Limburge kolenmijnen en de dorpen eromheen. Nu de gaswinning tot aardbevingen leidt, blijkt dat de Groningers zich lang niet zo verbonden voelen met het gas als de Limburgers ooit met hun kolenmijnen. Welke lessen kunnen we uit ons gas- en kolenverleden trekken voor de aanstaande energietransitie?
- Luc Wolters, Staatsmijn Beatrix: gemiste kans of zegen? (Vantilt 2018), 198 blz.
- Louis Stiller, Gasland. Nederland wordt wakker geschud (De Geus 2018), 272 blz.
Emancipatie en manumissie in koloniaal Suriname
door Rosa de Jong
De geschiedschrijving van Suriname kent nog vele leemtes en blinde vlekken, niet in de laatste plaats wat de geschiedenissen van niet-witte vrij(gemaakt)en betreft, en de rol die zij gespeeld hebben in het ontstaan van het moderne Suriname. Rosa de Jong bespreekt Karwan Fatah-Blacks Eigendomsstrijd. De geschiedenis van slavernij en emancipatie in Suriname, dat een belangrijk begin maakt met het dichten van die lacune.
- Karwan Fatah-Black, Eigendomsstrijd. De geschiedenis van slavernij en emancipatie in Suriname (Ambo|Anthos 2018), 223 blz.
Het sprekende zwijgen van de meisjes: mythische vrouwen krijgen een eigen stem
door Jacqueline Klooster
De klassieke oudheid voor zover die aan ons is overgeleverd wordt gedomineerd door mannen. De vrouwen in de klassieke literatuur, of ze nu spreken of stom blijven, hoofdpersoon zijn of stille figuranten – allemaal zijn ze uiteindelijk creaties van mannen. Toch krijgen die mythische vrouwen nu wel degelijk een eigen, vrouwelijke stem, omdat hun geschiedenissen worden herschreven door moderne schrijvers. Jacqueline Klooster onderzoekt de vrouwelijke verbeelding en receptie van de oudheid in Circe van Madeline Miller en The Silence of the Girls van Pat Barker.
- Madeline Miller, Circe (Bloomsbury 2018), 352 blz.
- Madeline Miller, Circe (vert. Miebeth van Horn) (Orlando 2018), 384 blz.
- Pat Barker, The Silence of the Girls (Doubleday 2018), 293 blz.
- Pat Barker, De stilte van de vrouwen (vert. Eefje Bosch) (Ambo|Anthos 2019), 336 blz.
Alle vrouwen verzamelen: emancipatie en gebundelde levens
door Simone Vermeeren
Je vindt ze om de haverklap in de boekhandel: bundels waarin de levens van verschillende historisch markante vrouwen worden naverteld. Een goede stap in de vrouwenemancipatie, zo lijkt op het eerste gezicht. Historicus Simone Vermeeren ontleedt de plaats en rol van dergelijke vrouwenverzamelingen in het hedendaags feminisme en legt bloot welke minder emancipatiegerichte agenda’s er soms achter zitten.
- Els Kloek (red.), 1001 vrouwen in de 20e eeuw (Vantilt 2018), 1612 blz.
- Alies Pegtel, Buitengewone vrouwen. In de voetsporen van Aletta Jacobs (Amsterdam University Press 2018), 288 blz.
- Chiara Pasqualetti, 50 sterke vrouwen die de wereld veranderden (vert. Roselle de Jong) (DATO 2018), 228 blz.
- Tessa van Dijk & Norbert Peeters (red.), Darwins engelen. Vrouwelijke geleerden in de tijd van Charles Darwin (Atlas Contact 2018), 328 blz.
Wat Marijtje van het vrouwenkiesrecht dacht
door Anne Petterson
Op 10 juni 1919 kregen alle in Nederland wonende vrouwen het recht om middels hun stem actief deel te nemen aan de landelijke politiek: een mijlpaal in een lange geschiedenis van de uitbreiding van politieke burgerrechten. Dit jaar wordt dat gevierd met veel aandacht voor de historische context en de pioniers van het vrouwenkiesrecht. Toch vraagt historicus Anne Petterson zich aan de hand van recente publicaties af of in deze discussie de dagelijkse, lokale, en door ‘gewone vrouwen’ ervaren realiteit van de emancipatiestrijd wel tot zijn recht komt.
- Paul van der Steen, De ongehoorde helft. De eerste vrouwen op het politieke pluche (Vantilt 2019), 153 blz.
- Ruby B. Andeweg & Monique Leyenaar (red.), Alle stemmen tellen! Een eeuw algemeen kiesrecht (Amsterdam University Press 2018), 340 blz.
- Monique Leyenaar, Jantine Oldersma & Kees Niemöller (red.), De hoogste tijd. Een eeuw vrouwenkiesrecht (Athenaeum 2019), 304 blz.
- Els Kloek (red.), 1001 vrouwen in de 20e eeuw (Vantilt 2018), 1612 blz.
- Els Kloek, 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis (Vantilt 2013), 1566 blz.
Kunst & Literatuur
roman
boekencultuur
beeldende kunst
Omstandig zonlicht: Oost-Oekraïne in Serhi Zjadans «Vorosjylovhrad»
door Eva Peek
Naast een hallucinante leeservaring is de vertaling van Vorosjylovhrad van de grote Oekraïense schrijver Serhi Zjadan een goede gids voor het land, aldus Eva Peek.
- Serhi Zjadan, Vorosjylovhrad (vert. Tobias Wals) (De Geus 2018), 376 blz.
De literatuurfabriek: Write Now!, of ‘write later’?
door René Kooiker
‘Het MFA-programma is het instituut en creatief schrijven het begrip; samen vormen ze de motor achter de opeenvolging van stromingen in de naoorlogse Amerikaanse literatuur.’ Ook in Nederland is dit inmiddels het geval, stelt René Kooiker: we moeten schrijfopleidingen serieus nemen, want ze zijn al bepalender dan we denken.
- Chad Harbach (red.), MFA vs NYC: The Two Cultures of American Fiction (Farrar, Straus and Giroux 2014), 320 blz.
- Mark McGurl, The Program Era: Postwar Fiction and the Rise of Creative Writing (Harvard University Press 2009), 480 blz.
‘Ik heb het altijd gehaat als ze me kunstcriticus noemden’: rancune als leidraad voor kunstbeschouwing
door Daniël Rovers
Kunstkritiek wordt vandaag de dag op vele manieren bedreven. Toch ontwaart Daniël Rovers een overeenkomst in ieders aanpak: veel critici schrijven vanuit een bepaalde vorm van rancune. In hoog tempo, maar met aandacht voor ongeveer alles, bespreekt Rovers een aanzienlijk deel van de relevante hedendaagse kunstkritiek.
- Bart Verschaffel, Mock Humanity: Two Essays on James Ensor's Grotesques (A&S/Books 2018), 112 blz.
- Jarrett Earnest, What it Means to Write About Art: Interviews with Art Critics (David Zwirner Books 2018), 560 blz.
- Ingrid Sischy, Nothing is Lost: Selected Essays (red. Sandra Brant) (Alfred A. Knopf 2018), 464 blz.
- John Berger, Portraits: John Berger on Artists (red. Tom Overton) (Verso 2015), 544 blz.
- Botho Strauß, Non-finito, Ausgespartes leere Stellen (Josef Kleinheinrich 2018), 186 blz.
Wetenschap & Wij
taal
biologie
wiskunde
Midden-Oostenstudies
Moedwil & misverstand: over de neerlandistiek
door Yra van Dijk
Het aantal studenten dat zich jaarlijks aan een studie Nederlands waagt is teruggelopen, zo erg zelfs dat de bacheloropleiding aan de VU inmiddels is opgeheven. En dat terwijl er in de huidige Nederlandse samenleving de nodige problemen spelen waaraan juist door de neerlandistiek het hoofd kan worden geboden. In een reeks essays over de urgentie van de neerlandistiek identificeren verschillende specialisten de problemen en stippelen ze de koers uit die het vakgebied zou moeten varen om die problemen te adresseren. Na Frans-Willem Korsten, Saskia Pieterse, Marc van Oostendorp en Piet Gerbrandy is het nu de beurt aan Yra van Dijk, hoogleraar moderne letterkunde aan de Universiteit Leiden. Zij laat zien welke onwaarheden er in de discussie zijn geslopen en formuleert een aantal heldere taken voor de neerlandistiek de komende tien jaar.
Hoe de aarde tot leven kwam (en de dodelijke oprisping die mens heet)
door Arjen Mulder
Op de ontzaglijke tijdschaal van de geschiedenis van het leven op aarde is de mens slechts een kleine oprisping. Maar dan wel een oprisping met een impact van eenzelfde orde van grootte als het ontstaan van blauwwieren of de inslag van een gigantische komeet. Bioloog Arjen Mulder leest in recente geologische en paleontologische publicaties over het oudste verhaal van het leven, en betoogt dat de wetenschap van het grote per se respect en ontzag voor het allerkleinste betekent.
- Michael J. Benton, When Life Nearly Died: The Greatest Mass Extinction of All Time (Thames & Hudson 2015), 352 blz.
- Andrew H. Knoll, Life on a Young Planet: The First Three Billion Years of Evolution on Earth (Princeton University Press 2015), 296 blz.
- Tim Lenton & Andrew Watson, Revolutions that Made the Earth (Oxford University Press 2013), 440 blz.
- Paul G. Falkowski, Life's Engines: How Microbes Made Earth Habitable (Princeton University Press 2016), 224 blz.
- Peter Ward & Joe Kirschvink, A New History of Life: The Radical New Discoveries about the Origing and Evolution of Life on Earth (Bloomsbury 2016), 400 blz.
Is wiskunde het kompas van de natuurkunde?
door Marcel Vonk
De relatie tussen wiskunde en natuurkunde kent, zoals elk huwelijk, momenten van voor- en tegenspoed. Robbert Dijkgraaf legt de nadruk op de positieve kanten in zijn recent verschenen essaybundel Het isgelijkteken. Collega-natuurkundige Sabine Hossenfelder is alarmistischer. Zij waarschuwt in Lost in Math dat de natuurkunde een wiskundig moeras in wordt geleid. Snaartheoreticus en schrijver Marcel Vonk legt deze titels naast elkaar en biedt zijn eigen perspectief.
- Robert Dijkgraaf, Het isgelijkteken (Prometheus 2019), 299 blz.
- Sabine Hossenfelder, Lost in Math: How Beauty Leads Physics Astray (Basic Books 2018), 291 blz.
(On)herleidbaar Oriëntalisme, (on)schuldige kennis?
door Michiel Leezenberg
Met Orientalism onthulde Edward Said hoe de moderne westerse filologie diende om het kolonialisme te rechtvaardigen. Met Restating Orientalism formuleert islamoloog Wael Hallaq een nog radicalere kritiek. Hoe kan het dat de oriëntalistiek, de unieke verbinding van filologische kennis met imperialistische macht, überhaupt is ontstaan? En waarom is ze alleen ontwikkeld in het moderne Westen? Hij vergelijkt de moderne staat met de premoderne islamitische traditie, en concludeert dat die eerste inherent koloniaal is. Michiel Leezenberg bespreekt en bekritiseert Restating Orientalism, en zet hiermee zo het oriëntalismedebat voort.
- Wael Hallaq, Restating Orientalism: A Critique of Modern Knowledge (Columbia University Press 2018), 380 blz.
