2019#6 (december / januari)
Wetenschap & Wij
filosofie
biologie
wetenschapsbedrijf
gezondheid
Een filosoof aan de wandel: onderzoek naar het alledaagse
door Jan Willem Duyvendak
Zijn de dingen die we ‘gewoon’ vinden wel zo gewoon, hoe kunnen we het alledaagse filosofisch bevragen, en wat hebben we daar eigenlijk aan? Jan Willem Duyvendak bespreekt Thuis. Filosofische verkenningen van het alledaagse van Pieter Hoexum en onderzoekt wat er zo gewoon en tegelijkertijd zo bijzonder is aan thuisgevoel.
- Pieter Hoexum, Thuis. Filosofische verkenningen van het alledaagse (Atlas Contact 2019), 224 blz.
Interview met Frans de Waal: ‘We hebben de deur geopend naar empathie met dieren’
door Maarten Reesink
Frans de Waal is auteur van talloze bestsellers over gedrag, intelligentie en emoties bij dieren, en behoeft in die zin geen enkele introductie. Wie hij is weet iedereen, maar over wat hij is valt te discussiëren. Bioloog of psycholoog? Etholoog, primatoloog of zelfs filosoof? Die verwarring komt niet voort uit het werk van De Waal: dat is ondanks de reikwijdte juist erg coherent en consistent. Het zit hem eerder in zijn soort ideeën over dieren, vooral apen, mensapen en de gelijkenissen met onszelf – waarvan we de implicaties ruim anderhalve eeuw na Darwin nog altijd niet goed weten te doordenken. Dat is althans het idee van Maarten Reesink, mede ingegeven door ideeën binnen (Human) Animal Studies, dat hij doceert aan de Universiteit van Amsterdam. Animal Studies is een relatief jong, interdisciplinair vakgebied dat gaat over de veelheid aan relaties (dus niet per se overeenkomsten) tussen mensen en andere dieren, vanuit diverse alfa- en gammaperspectieven. Naar aanleiding van het nieuwe boek van De Waal, Mama’s laatste omhelzing, gaat Reesink in dit gesprek dan ook vooral op zoek naar verbanden tussen zijn onderzoek en ideeën en het werk van andere mensen die zich met andere dieren bezighouden.
- Frans de Waal, Mama's laatste omhelzing. Over emoties bij dieren en wat ze ons zeggen over onszelf (vert. Albert Witteveen) (Atlas Contact 2019), 368 blz.
- Frans de Waal, Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? (vert. Jan Pieter van der Sterre) (Atlas Contact 2016), 336 blz.
Het tijdperk van het wetenschappelijk tijdschrift
door Noortje Jacobs
Onderzoekers en academici voelen een enorme druk om zo vaak mogelijk te publiceren, het liefst in high impact journals. Wetenschappelijke tijdschriften lijken misschien een fundamenteel onderdeel van de moderne onderzoekspraktijk, maar Noortje Jacobs en Ad Maas laten zien dat deze journals pas recent hun huidige vorm vonden. Is het tijdperk van het wetenschappelijke tijdschrift inmiddels voorbij?
- Alex Csiszar, The Scientific Journal: Authorship and the Politics of Knowledge in the Nineteenth Century (The University of Chicago Press 2018), 368 blz.
- Melinda Baldwin, Making 'Nature': The History of a Scientific Journal (The University of Chicago Press 2015), 328 blz.
Vaccinaties, vanzelfsprekend?
door Hans Rümke
Nu anti-vaxxers een steeds luidere stem in het publieke debat hebben, is het niet vreemd dat veel mensen met vragen over vaccins zitten: hoe werken ze, waartegen beschermen ze, hoe weten we dat ze veilig zijn? En wat zouden we aan de daling van de vaccinatiegraad kunnen doen? Op die vragen geeft vaccinatiedeskundige Hans Rümke antwoord.
Politiek & Maatschappij
technologie
feminisme
economie
‘Het Internet’, in real life-fetisjisme en Søren Kierkegaard
door Patricia de Vries
Het internet is niet alleen alomtegenwoordig, ook boezemt het ons steeds meer angst in: zijn onze data wel veilig, en kunnen we nog wel zonder onze smartphone? Patricia de Vries gaat online met Søren Kierkegaard, de angstfilosoof par excellence, en laat zien dat we de invloed van het internet pas kunnen begrijpen als we het als deel van onze werkelijkheid beschouwen.
- Rob van Gerwen, Zullen we contact houden. Hoe we de geest uit ons wereldbeeld verwijderen (Klement 2018), 256 blz.
- Danah Boyd, It's Complicated: The Social Lives of Networked Teens (Yale University Press 2014), 296 blz.
Abram de Swaan en het scharnier van de eer
door Arjan Post
Hebben alle mannen in wezen moeite met opklimmende vrouwen? Arjan Post onderzoekt in zijn bespreking van Abram de Swaans Tegen de vrouwen het wereldwijde identitaire en religieuze verzet tegen vrouwenemancipatie – en of dat weerwerk per definitie hetzelfde is als vrouwenhaat.
- Abram de Swaan, Tegen de vrouwen. De wereldwijde strijd van rechtsisten en jihadisten tegen de emancipatie (Prometheus 2019), 280 blz.
Het hoogtepunt van het Nederlandse welvaartskapitalisme: J.C. van Markens Delftse arbeidersparadijs
door Erik de Gier
Van bedrijven verwachten we dat ze rekening houden met het klimaat, goed zorgen voor hun personeel en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat deze eisen een veel meer alomvattende voorgeschiedenis kennen in het zogenaamde welvaartskapitalisme wordt vaak achterwege gelaten. Erik de Gier bespreekt het belangrijkste Nederlandse voorbeeld van welvaartskapitalisme en vindt daar lessen voor de toekomst.
- Jan van der Mast, J.C. van Marken: De eerste sociaal ondernemer van Nederland (Nieuw Amsterdam 2019), 654 blz.
- Jan van der Mast, Agneta. Waargebeurd verhaal over het opmerkelijke verbond tussen twee vrouwen (Nieuw Amsterdam 2015), 256 blz.
Kunst & Literatuur
essays
schrijvers over schrijvers
poëzie
roman
oeuvre
oeuvre
literatuurwetenschap
muziek
Joost Zwagerman Essayprijs
Joost Zwagerman Essayprijs
Joost Zwagerman Essayprijs
Joost Zwagerman Essayprijs
Joost Zwagerman Essayprijs
Passa Porta-lezing: Ex-Libris-liefde
door Paul B. Preciado
Afgelopen september gaf de schrijver en filosoof Paul B. Preciado (1970) in de Beursschouwburg in Brussel een lezing met als titel ‘Un Amour de Bibliothèque’. Preciado werd door Internationaal Literatuurhuis Passa Porta gevraagd om zich te buigen over dat ene onderwerp waar al zo verschrikkelijk veel over is geschreven: de liefde. In een persoonlijk essay bekijkt Preciado romantische relaties door de ogen van een fanatieke boekenverzamelaar. Hij vraagt zich af hoe het delen van boeken het verloop van een liefde kan bepalen.
Lof van de illogica: over «De God Denkbaar Denkbaar de God» van Willem Frederik Hermans
door Anneke Brassinga
‘Schrijvers over schrijvers’, de titel van een reeks waarin Nederlandse literair auteurs schrijven over een volgens hen Heel Goed Nederlands Boek. Anneke Brassinga herlas De God Denkbaar Denkbaar de God van Willem Frederik Hermans en moest opnieuw schaterlachen om deze betoverende lofzang op de illogica.
- Willem Frederik Hermans, De God Denkbaar Denkbaar de God (Van Oorschot 2010), 157 blz.
Het gedicht: behoudend maar briljant.
door Piet Gerbrandy
Piet Gerbrandy leest The Poem, het levenswerk van dichter en criticus Don Paterson, dat een tegelijk conservatieve en duizelingwekkend rijke visie biedt op wat poëzie vermag.
- Don Paterson, The Poem: Lyric, Sign, Metre (Faber & Faber 2018), 723 blz.
Grensoverschrijdend moederschap: literaire roadmaps van liefde en verlies
Geschiedenissen van moederschap, van liefde en verlies, daarover spreken archieven niet. Ilse Lazaroms onderzoekt die onbekende verhalen in de literatuur, de plek waar talloze verloren moeders en kinderen ten langen leste een stem krijgen.
- Sara Knott, Mother: An Unconventional History (Viking 2019), 336 blz.
- Naja Marie Aidt, Het boek van Carl. Heeft de dood iets van je afgenomen geef het dan terug (vert. Bart Kraamer) (Querido 2018), 160 blz.
- Jacqueline Rose, Mothers: An Essay on Love and Cruelty (Faber & Faber 2018), 238 blz.
- Valeria Luiselli, Archief van verloren kinderen. Een roman (vert. Molly van Gelder & Nicolette Hoekmeijer) (Karaat & Das Mag 2019), 440 blz.
Foeteraar in de vrolijke tram: over het oeuvre van Arie Storm
door Herman Stevens
Arie Storm mag dan bekend (en berucht) zijn vanwege zijn vaak genadeloze recensies van Nederlandse romans, in eerste instantie is hij zelf romanschrijver. In zijn nieuwste boek, een essaybundel getiteld Het horrortheater van de Nederlandse literatuur, krijgt een aantal medeauteurs er weer flink van langs. Toch is collega’s affakkelen niet de hoofdmoot van dat boek, aldus Herman Stevens. Stevens leest Horrortheater in het verlengde van Storms romans en legt verrassende verbanden, die ons doen inzien wat voor een (tijdsgeest)gevoelig romancier Storm is.
- Arie Storm, De ongeborene (Prometheus 2001), 205 blz.
- Arie Storm, Luisteren hoe huizen ademen (Prometheus 2013), 224 blz.
- Arie Storm, Het horrortheater van de Nederlandse literatuur (Prometheus 2019), 192 blz.
- Arie Storm, Een diadeem van dauw (Prometheus 2017), 143 blz.
Een plaats voor de herinnering: in memoriam Daša Drndić
door Guido Snel
‘Misschien zou het beter zijn als ik een paar van mijn eigen doden hier in de buurt had, ook al waren die tot stof vergaan. Wat als ik hier sterf?’ De levende herinneringen van een migrant, een stad, een heel continent komen samen in de boeken van Daša Drndić (1946, Zagreb), ten onrechte relatief onbekend in Nederland. Guido Snel gedenkt de vorig jaar overleden schrijfster.
- Daša Drndić, Zonneschijn (vert. Guido Snel) (De Geus 2010), 476 blz.
- Daša Drndić, Leica Format (vert. Celia Hawkesworth) (MacLehose Press 2015), 304 blz.
- Daša Drndić, Trieste (vert. Ellen Elias-Bursac) (MacLehose Press 2012), 304 blz.
Bibliomemoires: van beroemde auteurs en de dingen die niet voorbij gaan
door Christien Franken
Literatuurwetenschap over Grote Auteurs kan behoorlijk saai en onpersoonlijk zijn. Daarom is er de bibliomemoire, een genre waarin, vaak onbeschaamd en op persoonlijke wijze, de liefde betuigd wordt aan grote schrijvers en hun werk. Christien Franken las er vier en vroeg zich af of ze erin slagen iets toe te voegen aan wat we al weten over D.H. Lawrence, Jane Austen, Katherine Mansfield en George Eliot.
- Fay Weldon, Letters to Alice: On First Reading Jane Austen (Hodder & Stoughton 1992), 160 blz.
- Geoff Dyer, Out of Sheer Rage: In the Shadow of D.H. Lawrence (Canongate 2015), 272 blz.
- Kirsty Gunn, My Katherine Mansfield Project (Notting Hill Editions 2015), 148 blz.
- Rebecca Mead, The Road to Middlemarch: My Life with George Eliot (Granta 2014), 304 blz.
De gehoorzame dochter: over het libretto
door Sabine Lichtenstein
Wat is belangrijker bij het ervaren van een opera – de woorden of de muziek? Het klinkt als een simpele vraag, maar muziekwetenschapper Sabine Lichtenstein laat aan de hand van de veelbewogen operageschiedenis zien dat het een rijk en eeuwenoud probleem is, dat aan de wieg staat van het gehele genre – en waar het laatste woord nog niet over gesproken is.
Prijskaartje van een herinnering
door Jelena Barišić
In aanloop naar de uitreiking van de Joost Zwagerman Essayprijs 2019 publiceert de Nederlandse Boekengids deze week de vijf door de jury genomineerde inzendingen online. De prijs, bedoeld om nieuw essayerend talent voor het voetlicht te brengen, wordt op maandag 18 november uitgereikt in Alkmaar, in het kader van de Joost Zwagerman-lezing door Julian Barnes. U vindt de vijf essays op de shortlist (zeer) binnenkort ook op het papier van de Nederlandse Boekengids 2019#6. Vandaag aflevering een: Jelena Barišić, met haar essay over herinnering, identiteit en afscheid.
Bach horen, Bacon zien, Barthelme lezen
door Caroline Benoit
In aanloop naar de uitreiking van de Joost Zwagerman Essayprijs 2019 publiceert de Nederlandse Boekengids deze week de vijf door de jury genomineerde inzendingen online. De prijs, bedoeld om nieuw essayerend talent voor het voetlicht te brengen, wordt op maandag 18 november uitgereikt in Alkmaar, in het kader van de Joost Zwagerman-lezing door Julian Barnes. U vindt de vijf essays op de shortlist (zeer) binnenkort ook op het papier van de Nederlandse Boekengids 2019#6. Vandaag aflevering twee: Caroline Benoit met haar essay ‘over de hedendaagse Lage Landen-literatuur als tandeloze hond’.
Een te strak gespannen draad
door Jolanda van Benthem
In aanloop naar de uitreiking van de Joost Zwagerman Essayprijs 2019 publiceert de Nederlandse Boekengids deze week de vijf door de jury genomineerde inzendingen online. De prijs, bedoeld om nieuw essayerend talent voor het voetlicht te brengen, wordt op maandag 18 november uitgereikt in Alkmaar, in het kader van de Joost Zwagerman-lezing door Julian Barnes. U vindt de vijf essays op de shortlist (zeer) binnenkort ook op het papier van de Nederlandse Boekengids 2019#6. Vandaag aflevering drie: Jolanda van Benthem, met haar essay over haar boerenfamilie, utiliteitsdenken en ons landschap.
De dingen, ze zingen
door Marion Bruinenberg
In aanloop naar de uitreiking van de Joost Zwagerman Essayprijs 2019 publiceert de Nederlandse Boekengids deze week de vijf door de jury genomineerde inzendingen online. De prijs, bedoeld om nieuw essayerend talent voor het voetlicht te brengen, wordt op maandag 18 november uitgereikt in Alkmaar, in het kader van de Joost Zwagerman-lezing door Julian Barnes. U vindt de vijf essays op de shortlist (zeer) binnenkort ook op het papier van de Nederlandse Boekengids 2019#6. Vandaag aflevering vier: Marion Bruinenberg, met haar essay over dingenliefde.
Het Fotomuseum
door Lucas A. Hoogendoorn
In aanloop naar de uitreiking van de Joost Zwagerman Essayprijs 2019 publiceert de Nederlandse Boekengids deze week de vijf door de jury genomineerde inzendingen online. De prijs, bedoeld om nieuw essayerend talent voor het voetlicht te brengen, wordt op maandag 18 november uitgereikt in Alkmaar, in het kader van de Joost Zwagerman-lezing door Julian Barnes. U vindt de vijf essays op de shortlist (zeer) binnenkort ook op het papier van de Nederlandse Boekengids 2019#6. Vandaag aflevering vijf: Nout Hoogendoorn, met zijn essay over kunstbeleving in het sociale mediatijdperk.
