2017#4 (augustus / september)
Politiek & Maatschappij
economie
liberalisme
democratie
cultuurkritiek
liberalisme
cultuurkritiek
democratie
De onmogelijke economie van de euro
door Paul Teule
Dat de invoering van de euro een politiek project was, en economisch gezien geen hout sneed, hoor je steeds meer economen zeggen, al dan niet met de ‘kennis van nu’. Maar dat er überhaupt geen eenduidige economische analyse mogelijk is die harde, objectieve uitspraken over het wel of niet delen van een munt rechtvaardigt, hoor je zelden. Toch ontkom je niet aan die conclusie als je de theorie over muntunies erop naslaat.
- Joseph E. Stiglitz, De euro. Hoe de gemeenschappelijke munt de toekomst van Europa bedreigt (Athenaeum-Polak & Van Gennep 2016), 472 blz.
- Joseph E. Stiglitz, The Euro. And its Threat to the Future of Europe (Penguin 2017), 512 blz.
Wie niet over de staat en neoliberalisme spreken wil, gelieve over democratie te zwijgen
door David Hollanders
De neoliberale staat herschept volgens filosofe Wendy Brown de burger naar zijn eigen ondemocratische evenbeeld, terwijl politieke partijen volgens politicoloog Peter Mair steeds meer samenvallen met de staat. En de democratie? Vraag dat maar eens aan de Grieken.
- Wendy Brown, Undoing the Demos. Neoliberalism's Stealth Revolution (Zone Books 2017), 296 blz.
- Yanis Varoufakis, Adults in the Room: My Battle With Europe's Deep Establishment (The Bodley Head 2017), 560 blz.
- Peter Mair, Ruling the Void. The Hollowing of Western Democracy (Verso 2013), 208 blz.
Politieke taal
door Thijs Kleinpaste
Na de verkiezingswinst van Donald Trump in november vorig jaar buitelden de commentatoren over elkaar om precies uit te leggen hoe het zover had kunnen komen. Opvallend aan in ieder geval een deel van die verklaringen was het gebrek aan zelfonderzoek: de winst van Trump, zo ging het, was niet zozeer te danken aan het beschimmelde wereldbeeld van Clinton (op elke mogelijke manier immers toch de ‘redelijkere keus’), maar aan de tactiek van de campagne. Politiek is een marktplaats en ideeën zijn marktwaar: wie die verliest, prijst zijn merk niet op de juiste manier aan.
- Jonathan Haidt, The Righteous Mind. Why Good People are Divided by Politics and Religion (Penguin 2013), 528 blz.
Het schrijven van de dag en het schrijven van de nacht
door Arnold Heumakers
Een oordeel is snel geveld, helemaal over iemand die aan de verkeerde kant van de geschiedenis stond. Het reactionaire verleden van de als links bekendstaande schrijver en literatuurcriticus Maurice Blanchot doet nog altijd veel stof opwaaien. Arnold Heumakers zoekt de nuance op en laat zien hoe juist het literair extremisme van Blanchot een simpele veroordeling van zijn ultrarechtse jeugd in de weg staat.
- Maurice Blanchot, Chroniques politiques des années trente, 1931-1940 (Gallimard 2017), 549 blz.
Het conservatieve Europa
door Rob Hartmans
Wie slechts afgaat op hedendaagse discussies over ‘meer’ of ‘minder’ Europa zal snel het idee krijgen dat de Europese eenwording traditioneel een project van een centrumlinkse groep is, met daartegenover een eurokritisch blok van neoconservatieve partijen die vrezen voor het behoud van de nationale soevereiniteit. Wie echter meer oog houdt voor de historische wortels van de wens om op supranationaal niveau samen te werken, ziet al snel dat het project Europa voortkwam uit uiteenlopende en soms strijdige ideologische bronnen. Niet zelden waren het juist conservatieve groeperingen die Europese samenwerking aanmoedigden om de beperkingen van de natiestaat te overkomen.
- Felix Klos, Winston Churchill, vader van Europa (Hollands Diep 2016), 416 blz.
- Emiel Lamberts, The struggle with Leviathan. Social responses to the omnipotence of the state, 1815-1965 (Leuven University Press 2016), 300 blz.
- Floris Daniël Knegt, Fascism, liberalism and Europeanism in the political thought of Bertrand de Jouvenel and Alfred Fabre-Luce (Amsterdam University Press 2017), .
- Marco Duranti, The Conservative Human Rights Revolution (Oxford University Press 2017), 528 blz.
De ondergang van het Avondland die niet doorging
door Dick Pels
De tijdgeest is als een nat zeepje: als je hem te pakken denkt te hebben is hij je alweer ontglipt. Het heeft geen zin hem vast te willen pinnen; vaak is hij niet veel meer dan een projectie van het eigen pessimisme of optimisme. Toch verkopen de meeste tijdgeestprofeten, tegenwoordig bijna zonder uitzondering onheilsprofeten, hun sentiment graag als harde, onontkoombare werkelijkheid, en genieten van de vrees die ze daarmee inboezemen. Het kan ook anders, laat Dick Pels zien.
Van socialisme naar Barbarij
door Tivadar Vervoort
Sinds Viktor Orbán in 2010 werd verkozen tot premier van Hongarije zorgt zijn beleid ervoor dat de democratie en de persvrijheid in het land steeds verder onder druk komen te staan. dNBg-redacteur Tivadar Vervoort zet uiteen hoe dit kon gebeuren, trekt een lijn naar Trump, Wilders en Le Pen, en pleit voor minder morele verontwaardiging en resolutere democratische stellingname.
- Paul Lendvai, Orbáns Ungarn (Kremayr & Scheriau 2016), 240 blz.
- Georg Lukács, Die Theorie des Romans (Aisthesis Verlag 2015), 150 blz.
- Georg Lukács, Die Verdinglichung und das Bewußtsein des Proletariats (Aisthesis Verlag 2015), 222 blz.
Toen & Nu
oudheid
oorlog
geschiedenis
geschiedenis
geschiedenis
Nero was een schatje
door Jacqueline Klooster
Politiek machtsvertoon, praalzucht en een allesoverheersende persoonlijkheidscultus; de vergelijking tussen president Trump en de Romeinse keizers is snel gemaakt, vooral bij die keizers die als gestoord te boek staan. Bovendien staan zowel de keizers als Trump garant voor onophoudelijke speculatie en roddelzucht. Wat betekent deze verwikkeling van persoonlijkheid en macht, en vooral onze obsessie daarmee? Jacqueline Klooster bespreekt aan de hand van twee recente keizersbiografieën hoe ‘senatoriale roddel’ ons beeld van de machthebbers van toen en van nu vormgeeft.
- Margaret George, The confessions of Young Nero (Pan Macmillan 2017), 528 blz.
- Willemijn van Dijk, De opvolger. Tiberius en de triomf van het Romeinse keizerrijk (Ambo|Anthos 2017), .
Aspecten van Ter Braak
Als Menno ter Braak in september 1939 voor het eerst in zijn leven een dagboek begint bij te houden, verliest hij de strakke compositie en de gecondenseerde stijl die zijn artikelen en essays kenmerken. Het is de maand van de oorlogsverklaring van Engeland, de Duitsers vallen Polen binnen, de Fransen doen iets in de Elzas maar niemand weet wat, vliegtuigen vliegen over – of en wanneer Nederland zal worden binnengevallen is onzeker. Ter Braak is duidelijk in de war en schrijft: ‘Het denken aan mijn roman, dat me de laatste maanden voortdurend bezig hield, is sedert het uitbreken van de oorlog geheel verdwenen. Men kan zich niet bezighouden met fictieve figuren, zolang deze oorlogstoestand ons behoort te trainen in het opgeven van ficties.’
Blauw bloed, zwart gedachtegoed – De verloren eer van freule Van Boetzelaer
door Maarten van Voorst tot Voorst
Na meer dan zeventig jaar woedt de Tweede Wereldoorlog nog altijd voort als strijd om het duidingsgezag. ‘We wage the war we are’ dichtte W.H. Auden al over ons (on)vermogen eerlijk op onze geschiedenis te reflecteren. Maarten van Voorst tot Voorst ziet dat onvermogen tot nieuwe hoogten stijgen met de dit jaar warm onthaalde oorlogsfamiliekroniek van freule Van Boetzelaer. walter
- Stephan Malinowski, Vom König zum Führer (Walter De Gruyter 2004), 660 blz.
- Isabel van Boetzelaer, Oorlogsouders (Just Publishers 2017), 288 blz.
Baudet en Wesseling: een oude vriendschap herleeft, in boeken
door Geerten Waling
Dit jaar zag een groot nieuw werk van H.L. Wesseling en een heruitgave van een sleutelwerk van Henry Baudet. Geerten Waling onderzoekt wat deze twee grote historici verbindt, treurt om de haast verloren gegane kunst van de grote historische greep en moedigt zijn eigen en volgende generaties aan de kunst af te kijken van deze oude meesters.
- Henry Baudet, Het paradijs op aarde: gedachten over de verhouding van de Europese tot de buiten-Europese mens (De Blauwe Tijger 2017), 180 blz.
- H.L. Wesseling, Scheffer - Renan - Psichari: een Franse cultuur- en familiegeschiedenis 1815-1914 (Prometheus 2017), 320 blz.
Geen toekomst zonder verleden
door Addie Schulte
Drie auteurs buigen zich vanuit zeer verschillende posities over de toekomst: een generalist met niets minder dan de mensheid als onderwerp, een veteraan-historicus die zijn kennis over Duitsland inzet, en een futuroloog die strijdt tegen het imago van de kristallen bol. Wat blijkt: de toekomst kan niet zonder geschiedenis.
- Jennifer M. Gidley, The Future: a Very Short Introduction (Oxford University Press 2017), 184 blz.
- Yuval Noah Harari, Homo Deus. A Brief History of Tomorrow (Vintage 2017), 528 blz.
- Joachim Radkau, Geschichte der Zukunft. Prognosen, Visionen, Irrungen in Deutschland von 1945 bis heute (Carl Hansen Verlag 2017), 544 blz.
Wetenschap & Wij
gezondheid
filosofie
klimaat
Over zelfdoding, met Elena Lindemans
door Arnoud Stavenuiter
Morgen plegen er in Nederland waarschijnlijk iets meer dan vijf mensen zelfmoord. Meestal zijn die mensen tussen de vijftig en zestig jaar, zo noteert het CBS. In 2015 stierven 1.871 personen door eigen hand, waarvan het leeuwendeel (941) te boek is gegaan als lijdend aan een psychische stoornis. De conclusie lijkt helder: Nederlandse suïcidanten zijn vooral mensen van middelbare leeftijd in geestelijke nood. De vraag of het voor een andere groep, ouderen met een voltooid leven, gemakkelijker gemaakt moet worden om stervenshulp te krijgen, blijkt een van de struikelblokken in de kabinetsformatie. Is die vraag nu inderdaad de belangrijkste? Wordt eerstgenoemde groep eigenlijk al voldoende geholpen? En wat zijn eigenlijk de rationele en morele bezwaren tegen zelfdoding? Door Arnoud Stavenuiter en Elena Lindemans.
- Simon Critchley, Notes on Suicide (Fitzcarraldo Editions 2015), 104 blz.
- Simon Critchley, Notes on Suicide (Klement 2016), 108 blz.
Voor Sokrates: vroege denkers uit de Griekse wereld
door Piet Gerbrandy
Harvard University Press deed het afgelopen jaar de resultaten van een vermetel project het licht zien: een negendelige kritische teksteditie, met nieuwe vertaling, van de zogenaamde 'presocratici' in de befaamde Loeb Classical Library. Drie classici met een bovengemiddelde interesse in de essayistiek gingen ermee aan de haal, ingeleid en bezorgd door Piet Gerbrandy.
- Onbekend, Early Greek Philosophy, Volume I - IX (Harvard University Press 2016), .
Mens en klimaat: is er nog hoop?
door Geerdt Magiels
Darwin liet zien dat de mens niet de bekroning van de natuur is, maar slechts een toevallige twijg aan de boom van het leven. Die kleine loot is na tienduizend jaar uitgegroeid tot een organisme dat de hele planeet heeft gekoloniseerd en het globale ecosysteem overwoekert. Kan de mensheid de toekomst aan of gaan we de dinosaurussen achterna? Door Geerdt Magiels.
- Johan Norberg, Vooruitgang: tien redenen om naar de toekomst uit te kijken (vert. Rik Smits) (Nieuw Amsterdam 2016), 255 blz.
- Philipp Blom, De opstand van de natuur (vert. W. Hansen) (De Bezige Bij 2017), 315 blz.
- Marco Visscher & Ralf Bodelier (red.), Ecomodernisme: het nieuwe denken over groen en groei (Nieuw Amsterdam 2016), 304 blz.
- Jonathon Porritt, The world was made: Alex McKay's Story from 2050 (Phaidon 2013), 320 blz.
- Alan Weisman, De wereld zonder ons (vert. Peter Diderich) (Atlas Contact 2007), 360 blz.
- Oliver Morton, The planet remade: How geoengineering could change the world (Granta 2016), 448 blz.
- Salomon Kroonenberg, Spiegelzee: de zeespiegelgeschiedenis van de mens (vert. Ton Markus) (Atlas Contact 2017), 272 blz.
Kunst & Literatuur
essays
essays
boekencultuur
biografie
roman
Zachte empirie: Miriam Rasch’ literaire kritiek van het internet
door Thijs Lijster
Het is een lastige toer, een essaybundel schrijven over leven en schrijven in het digitale tijdperk, die samensmelting van het fysieke, het geestelijke en het virtuele. En dan bovendien een bundel die daar niet alarmistisch of pessimistisch over is, maar er vooral literair-kritisch de mogelijkheden van verkent. Wat levert dat op?
- Miriam Rasch, Zwemmen in de oceaan. Berichten uit een postdigitale wereld (De Bezige Bij 2017), 183 blz.
Een als emancipatie vermomde stap achteruit
door Obe Alkema
Begin mei verscheen bij Atlas Contact de bloemlezing Queer, waarin 44 LHBT-hoogtepunten uit de naoorlogse literatuur van Nederland en Vlaanderen bijeengebracht worden. Bloemlezingen zijn bedoeld ter kennismaking, maar ook om de opgenomen teksten in een bepaald daglicht te stellen. In het geval van Queer is overduidelijk welk daglicht de samenstellers voor ogen hadden: alle teksten in de bloemlezing bevinden zich buiten het dominante gender- of seksualiteitsdiscours en kunnen dus gelezen worden als literatuur over queerness. Maar waarom moest er nu een bundeling komen van juist deze 44 teksten?
- Xandra Schutte & Nienke Leverink (red.), Queer. Vierenveertig hoogtepunten uit de naoorlogse lhbt literatuur van Nederland en Vlaanderen (Atlas Contact 2017), 352 blz.
Vier uitgevers
door Arjen Fortuin
Het regent de afgelopen jaren Nederlandse uitgeversbiografieën. Arjen Fortuin, die zelf Van Oorschot voor zijn rekening nam, legt ze voor de Nederlandse Boekengids naast elkaar en vraagt zich af: is de uitgever een culturele figuur die toevallig ook aan zaken doet, of een ondernemer die toevallig in de culturele sector is beland?
- Willem van Toorn, Emanuel Querido 1871-1943 een leven met boeken (Querido 2015), 400 blz.
- Geke van der Wal, Rob van Gennep. Uitgever van links Nederland (Atlas Contact 2016), 344 blz.
- Koen Hilberdink, J.B.W.P. Het leven van Johan Polak (Van Oorschot 2017), 313 blz.
- Arjen Fortuin, Geert van Oorschot, uitgever (Van Oorschot 2016), 763 blz.
Leven en werk van Ernst Kantorowicz
door Sjoerd van Hoorn
Ernst Kantorowicz vocht tegen communisten in de straten van München en tegen communistenhaters in het bestuur van de universiteit van Berkeley. Hij beminde zowel mannen als vrouwen, was Joods maar schreef het favoriete boek van Goebbels en verwierf onsterfelijkheid met de uitleg van de zin ‘de koning is dood, lang leve de koning!’ in The King’s Two Bodies. Sjoerd van Hoorn neemt het tegenstrijdige leven van Kantorowicz onder de loep.
- Robert E. Lerner, Ernst Kantorowicz. A Life (Princeton University Press 2017), 424 blz.
Wat is een klimaatroman?
door Fiep van Bodegom
Het klimaatprobleem is nauwelijks een thema in de hedendaagse literatuur. Is dat ondanks de actualiteit en onvoorstelbare omvang ervan, of is deze afwezigheid daar juist aan te wijten? Wat bindt en onderscheidt de schaarse voorbeelden van klimaatfictie en -poëzie? Fiep van Bodegom ging op onderzoek uit.
- Amitav Ghosh, The Great Derangement: Climate Change and the Unthinkable (The University of Chicago Press 2016), 176 blz.
- Ali Smith, Autumn (Penguin 2016), 272 blz.
- Kim Stanley Robinson, New York 2140 (Orbit 2017), 624 blz.
- Lieke Marsman, Het tegenovergestelde van een mens (Atlas Contact 2017), 176 blz.
- Maartje Smits, Hoe ik een bos begon in mijn badkamer (De Harmonie 2017), 48 blz.
